Η Ερυθραία βρίσκεται στο λεγόμενο «Κέρας της Αφρικής», στο ανατολικότερο άκρο της ηπείρου, και βρέχεται από τις αφρικανικές ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Πρόκειται για ένα νέο σχετικά κράτος που έγινε ανεξάρτητο μόλις το 1993 (ανεπίσημα από το 1991). Από το 1952 αποτελούσε τμήμα της Αιθιοπίας, με την οποία συγκρούστηκε από το 1961 και για τα επόμενα 30 χρόνια σε έναν αιματηρό συνοριακό πόλεμο που οδήγησε στην ανεξαρτησία της.
Η νεότερη ιστορία της Ερυθραίας ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα, μια εποχή που ολόκληρη η αφρικανική ήπειρος βρέθηκε στη δίνη της αποικιοκρατικής μανίας των Ευρωπαίων. Γύρω στα 1870 έφτασαν στην περιοχή οι Ιταλοί και την μετέτρεψαν σε αποικία τους. Διάλεξαν, μάλιστα, και μια περιοχή σε υψόμετρο 2.000 μέτρων για να χτίσουν μια πόλη και να την κάνουν πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους στην Αφρική. Έτσι δημιουργήθηκε η Ασμάρα, μια πόλη που έμελλε να εξελιχθεί σε έναν παράδεισο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής!
Ήδη από το 1913 οι Ιταλοί άρχισαν να υλοποιούν ένα πολεοδομικό σχέδιο για την πρωτεύουσα της αποικίας τους, αλλά η πραγματική αρχιτεκτονική έκρηξη στην Ασμάρα συνέβη τις επόμενες δύο δεκαετίες, όταν στη μαμά Ιταλία κυβερνούσε ο Μπενίτο Μουσολίνι. Για τον Ιταλό δικτάτορα η Ασμάρα ήταν ο κόμβος για τη νέα «Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» που φιλοδοξούσε να δημιουργήσει και το ορμητήριο για την αποικιακή εξάπλωση της φασιστικής Ιταλίας στο στρατηγικής σημασίας Κέρας της Αφρικής. Γι’ αυτό, προφανώς, και ο Ντούτσε αποκαλούσε την Ασμάρα “La piccola Roma”, δηλαδή «Μικρή Ρώμη»…
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930 η Ασμάρα είχε εξελιχθεί στην πιο σύγχρονη πόλη της Αφρικής, διαθέτοντας περισσότερα φανάρια από την ίδια τη Ρώμη! Μάλιστα είχε επεκταθεί σημαντικά, καθώς δεκάδες χιλιάδες Ιταλοί μετακόμισαν στην περιοχή για την προετοιμασία της σχεδιαζόμενης εισβολής του Μουσολίνι στην Αιθιοπία, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγα χρόνια να αποτελούν πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού της.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η πόλη έγινε ένα είδος πειραματικού πεδίου για όλα τα σύγχρονα αρχιτεκτονικά ρεύματα και μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα μετατράπηκε σε μια αστική «ουτοπία», γεμάτη με φαρδιές λεωφόρους και μεγάλα πεζοδρόμια, κυβερνητικά και εμπορικά κτήρια, συγκροτήματα κατοικιών, εκκλησίες, τζαμιά, συναγωγές, κινηματογράφους, ξενοδοχεία, καφέ και άλλα. Χιλιάδες κτήρια χτίστηκαν σε διάφορα στυλ, συμπεριλαμβανομένων του Φουτουρισμού, του Novecento, του Ρασιοναλισμού και του Αρ Ντεκό.
Μερικά από τα πιο εμβληματικά κτήρια που χτίστηκαν εκείνη την εποχή στην Ασμάρα είναι:
- Το πρατήριο καυσίμων Fiat Tagliero, ίσως το πιο αναγνωρίσιμο σύμβολο της πόλης, χτισμένο το 1938 σε φουτουριστικό στυλ. Ξεχωρίζουν τα τεράστια γράμματα που γράφουν το όνομά του τόσο στα ιταλικά όσο και στην τοπική γλώσσα, τα αμχαρικά, με μια γραμματοσειρά αντάξια αφίσας ταινίας του Φελίνι, ενώ δύο τσιμεντένια φτερά 30 μέτρων υψώνονται στον πρώην προαύλιο χώρο του γκαράζ, μιμούμενα ένα αεροπλάνο.
- Το Cinema Impero, ένα χαρακτηριστικό κτίσμα Αρ Ντεκό που κατασκευάστηκε το 1937. Η πρόσοψή του είναι εμπνευσμένη από πίνακες κυκλωμάτων.
- Το Bar Zilli, από τα πιο χαρακτηριστικά τοπόσημα που σήμερα λειτουργεί ως εστιατόριο. Η καμπυλωτή πρόσοψη, σε συνδυασμό με τις οριζόντιες λωρίδες και τα κάθετα παράθυρα, του δίνουν μια όψη που μοιάζει με παλιό ραδιόφωνο!
- Η Όπερα της Ασμάρα, ένα κτίσμα του 1918 που συνδυάζει αρχιτεκτονικά στοιχεία νεορωμανικά, νεοκλασικά και αρ νουβό. Πολύ χαρακτηριστική είναι η μνημειώδης πρόσοψη αναγεννησιακού τύπου με κορινθιακούς κίονες.
- Ο καθολικός ναός της Παρθένου του Ροζαρίου που χτίστηκε το 1923 σε ρωμανικό στυλ για τις ανάγκες του ιταλικού πληθυσμού της πόλης.
- Ο ορθόδοξος καθεδρικός ναός Enda Mariam, μια κατασκευή του 1918 που συνδυάζει στοιχεία του ρασιοναλισμού και του μοντερνισμού. Είναι χτισμένος με εναλλασσόμενα στρώματα τούβλου και πέτρας που μιμούνται τα στρώματα ξύλου και πέτρας της τοπικής αρχιτεκτονικής των Ακσουμιτών, μιας τεχνικής που χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες στα υψίπεδα της Ερυθραίας.
- Το Μεγάλο Τζαμί της Ασμάρα που κατασκευάστηκε το 1938 με στοιχεία κλασικά, ισλαμικά και ρασιοναλιστικά. Πρόκειται για ένα από τα πιο επιβλητικά οικοδομήματα και οι δύο μιναρέδες του είναι ορατοί από ολόκληρη την πόλη.
- Το Κυβερνείο, σήμερα Δημαρχείο της Ασμάρα, χτισμένο τη δεκαετία του 1930 σε τυπικό ιταλικό Αρ Ντεκό στυλ. Το πιο χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι ο επιβλητικός πύργος στην είσοδο.
Τα κτίρια στον ιστορικό πυρήνα της Ασμάρα παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ανέπαφα από τη δεκαετία του 1940 και μετά. Οι περιοδικές ταραχές που ξέσπασαν από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και μέχρι την ανεξαρτησία του 1991 απέτρεψαν την εκτέλεση έργων μεγάλης κλίμακας στην πρωτεύουσα. Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, η κυβέρνηση της Ερυθραίας θέσπισε ένα πρόγραμμα για τη διατήρηση αυτής της μοναδικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Από το 2017 η Ασμάρα έχει συμπεριληφθεί στη λίστα παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, αποτελώντας την πρώτη «μοντερνιστική» πόλη που εγγράφηκε στο σύνολό της.
Bonus facts
1. Η ιταλική επιρροή είναι ορατή στην κουλτούρα αλλά και στην κουζίνα της Ασμάρα ακόμα και σήμερα. Ο επισκέπτης μπορεί να δει πάρα πολλά καφέ και εστιατόρια που σερβίρουν cappuccino και latte, gelato αλλά και πιάτα της λεγόμενης «ιταλο-ερυθραϊκής» κουζίνας, όπως το «Pasta al Sugo e Berbere», δηλαδή ζυμαρικά με σάλτσα ντομάτας και berbere, ένα είδος μπαχαρικού.
2. Οι εντάσεις ανάμεσα στην Ερυθραία και την Αιθιοπία συνεχίστηκαν περιστασιακά μέχρι το 2018, όταν η Αιθιοπία ανέλαβε μια αιφνιδιαστική διπλωματική πρωτοβουλία που τερμάτισε επίσημα την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ των δύο χωρών. Η Ερυθραία σήμερα είναι ένα μονοκομματικό κράτος και μια άκρως στρατιωτικοποιημένη κοινωνία, την οποία η κυβέρνηση προσπαθεί να δικαιολογήσει επικαλούμενη την απειλή πολέμου με την Αιθιοπία. Οι παρατεταμένες περίοδοι συγκρούσεων και η σοβαρή ξηρασία έχουν επηρεάσει αρνητικά την αγροτική οικονομία της Ερυθραίας που παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής.
3. Και ένα μικρό μάθημα αρχιτεκτονικής:
- Ο ρασιοναλισμός στην αρχιτεκτονική αναφέρεται στη χρήση της συμμετρίας και των μαθηματικά και γεωμετρικά καθορισμένων δομών με περιορισμένη διακόσμηση. Αναπτύχθηκε κυρίως στην Ιταλία στις δεκαετίες του 1920 και 1930.
- To Novecento ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που ιδρύθηκε στο Μιλάνο το 1922 και στόχευε στη δημιουργία μιας καλλιτεχνικής γλώσσας βασισμένης στη ρητορική του φασισμού.
- Η φουτουριστική αρχιτεκτονική γεννήθηκε στην Ιταλία στις αρχές του 20ου αιώνα και χαρακτηρίζεται από μακριές οριζόντιες γραμμές που υποδηλώνουν κίνηση, ταχύτητα και δυναμισμό.
- Η αρχιτεκτονική Αρ Ντεκό αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ευρώπη και την Αμερική και χαρακτηρίζεται συνήθως από τη χρήση γεωμετρικών σχημάτων και όγκων, ενώ στα υλικά κατασκευής περιλαμβάνονται ατσάλι, διακοσμητικό γυαλί, τερακότα και αλουμίνιο.
Πηγές: Unesco, Wikipedia [1], [2], WMF, CNN, M-Bassy, Independent, BBC, The Guardian
