«Ο στρύχνος προκαλεί τρέλα: μια δραχμή από τις ρίζες του μαζί με κρασί σε κάνει να βλέπεις απατηλές εικόνες, κάτι πολύ ευχάριστο για τις αισθήσεις: αν πιείς τη διπλή ποσότητα βγαίνεις από τον εαυτό σου για τρεις μέρες, ενώ μπορεί να πεθάνεις αν η ποσότητα τετραπλασιαστεί. (…) Αυτή πρέπει να είναι (όπως πιστεύω) η αρετή των αλοιφών που οι μάγισσες άπλωναν στο δέρμα τους…» (Διοσκουρίδης, Περί δηλητηρίων φαρμάκων και της αυτών προφυλακής και θεραπείας).
Η Άτροπος η ευθάλεια (Atropa belladonna), κοινώς γνωστή ως μπελαντόνα ή θανάσιμος στρύχνος, είναι ένα πολυετές, ποώδες φυτό που ευδοκιμεί στην Ευρώπη, τη βόρεια Αφρική και τη δυτική Ασία, ενώ έχει εγκλιματιστεί και σε εδάφη της Βόρειας Αμερικής. Ανήκει στην οικογένεια των Στρυχνοειδών (Solanaceae), στην οποία ανήκουν φυτά, όπως η πατάτα, η ντομάτα, η μελιτζάνα κ.α.
Το φυτό μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 2 μέτρα, τα άνθη του έχουν το σχήμα καμπάνας σε μωβ χρώμα με πράσινες ανταύγειες και ένα ελαφρύ άρωμα και οι καρποί του μοιάζουν με μούρα και έχουν γυαλιστερό μαύρο χρώμα όταν ωριμάζουν. Απολιθωμένοι σπόροι του είδους αυτού έχουν βρεθεί σε περιοχές από την Εποχή του Σιδήρου και από τους ρωμαϊκούς χρόνους στην Ευρώπη.
Η ονομασία του είδους οφείλεται στον Διοσκουρίδη τον Πεδάνιο ή Αναζαρβέα (σπουδαίο Έλληνα γιατρό που έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ.) και προέρχεται από την Άτροπο, μία από τις τρεις Μοίρες της ελληνικής μυθολογίας, η οποία συμβόλιζε το παρελθόν και το αναπόφευκτο της μοίρας. Η Άτροπος έκοβε με τα ψαλίδια της τα νήματα της ζωής των ανθρώπων, ενώ η μία αδελφή της Κλωθώ γύριζε το νήμα της ζωής και η άλλη αδελφή της Λάχεση όριζε τί θα «λάχει» στον καθένα.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του φυτού είναι ότι το φύλλωμα και οι καρποί του είναι εξαιρετικά τοξικά και θεωρούνται ισχυρό δηλητήριο. Τα ενεργά συστατικά αυτού του φυτού είναι η υοσκυαμίνη, η ατροπίνη, η ατροπαμίνη, η λιναπλομίνη και η σκοπολαμίνη, που υπάρχουν σε ολόκληρο το φυτό αλλά με υψηλότερη συγκέντρωση στα φύλλα. Αυτές οι τοξικές ουσίες προκαλούν ευφορία και παραισθήσεις και, σε υψηλές δόσεις, αποπροσανατολισμό, απώλεια μνήμης, κώμα και ακόμη και θάνατο.
Η μπελαντόνα έχει μεγάλη ιστορία χρήσης λόγω της ποικίλων ιδιοτήτων της. Χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς για την κατασκευή δηλητηριασμένων βελών, ως αναισθητικό σε χειρουργικές επεμβάσεις, ως αφροδισιακό αλλά και ενισχυτικό της γονιμότητας.
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή διαδεδομένη ήταν η χρήση της ως δηλητήριο. Θεωρείται ότι η Αγριππίνα, σύζυγος του αυτοκράτορα Κλαύδιου, την μεταχειρίστηκε για να δηλητηριάσει τον άντρα της, μετά από συμβουλή της διαβόητης δηλητηριάστριας Λοκούστας (η οποία στη συνέχεια δηλητηρίασε τον γιο του Κλαύδιου, Βρεταννικό κατ’ εντολή του αδελφού του Νέρωνα).
Διαβάστε επίσης: 9+1 περίεργοι ιστορικοί τρόποι να καταπολεμήσεις την πανούκλα
Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, το φυτό χρησιμοποιήθηκε ως προϊόν ομορφιάς. Οι γυναίκες εφάρμοζαν σταγόνες που παρασκευάζονται από το φυτό, για να διαστέλλονται οι κόρες των ματιών τους, κάνοντάς τις να φαίνονται πιο ελκυστικές. Από αυτή την πρακτική προήλθε και η ονομασία belladonna, που σημαίνει «όμορφη γυναίκα» στα ιταλικά. Οι σταγόνες ατροπίνης χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα για να διαστέλλονται οι κόρες για οφθαλμολογική εξέταση και οφθαλμικές επεμβάσεις.
Εκτός από τις χρήσεις του ως καλλυντικό και φάρμακο, το φυτό συνδέεται και με διάφορους μύθους και μαγικές πρακτικές. Θεωρείται ότι το μαγικό φίλτρο που έδωσε η Κίρκη στους συντρόφους του Οδυσσέα, προκειμένου να τους μεταμορφώσει σε χοίρους, περιείχε και μπελαντόνα.
Επίσης πίστευαν ότι οι μάγισσες χρησιμοποιούσαν ένα μείγμα από μπελαντόνα και άλλα οπιούχα φυτά, για να κατασκευάσουν μια μαγική αλοιφή, η οποία τις βοηθούσε να πετάξουν και να συναντήσουν άλλες μάγισσες.
Κατά τη Βαλπουργιανή νύχτα (τη γιορτή της Αγίας Βαλπούργας, που συνδεόταν κατά το Μεσαίωνα με τη μαγεία), ο θρύλος λέει ότι το πνεύμα της μπελαντόνας εμφανιζόταν, ενώ οι μάγισσες προετοίμαζαν τις συνάξεις τους.
Μεταξύ των «μαγικών ιδιοτήτων» της μπελαντόνας αναφέρεται ότι η ρίζα της έχει τη δύναμη να φέρει την αγάπη και την ομορφιά, ενώ ένα κομμάτι μπελαντόνας τυλιγμένο σε κόκκινο πανί μπορεί να ξεσηκώσει τα πλήθη…
