Η Europa Regina, ή Βασίλισσα Ευρώπη στα ελληνικά, είναι η ονομασία ενός χάρτη που απεικονίζει την ευρωπαϊκή ήπειρο με τη μορφή γυναίκας, και μάλιστα βασίλισσας. Εντάσσεται σε μια σειρά χαρτών, τους λεγόμενους «ανθρωπομορφικούς χάρτες», οι οποίοι σχεδιάστηκαν, τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν σε γερμανικές περιοχές κατά τον 16ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα είχε επικρατήσει στο σχεδιασμό των χαρτών η μορφή Τ, όπου εικονίζονταν η Ευρώπη, η Ασία και η Αφρική, με την Ιερουσαλήμ στο κέντρο τους. Ελάχιστοι ήταν οι χάρτες που αφορούσαν αποκλειστικά την Ευρώπη. Ένας από τους πρώτους ήταν και ο χάρτης της «Europa Regina», που σχεδιάστηκε το 1537 από τον χαρτογράφο Γιοχάνες Πουτς από το Ίνσμπρουκ της Αυστρίας.
Στον χάρτη του Πουτς η Ευρώπη είναι σχεδιασμένη ως μια όρθια γυναικεία μορφή που φορά στέμμα και κρατά στο αριστερό της χέρι σκήπτρο και στο δεξί σφαίρα, τα σύμβολα της βασιλικής εξουσίας.
Το κεφάλι με το στέμμα είναι η Ιβηρική χερσόνησος, ενώ στο πάνω μέρος του κορμού βρίσκονται η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία, με τη Βοημία στη θέση της καρδιάς.
Στο μέσο του φορέματός της βρίσκονται η Πολωνία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Σερβία και η Πρωσία, ενώ στο κάτω μέρος η Λιβονία, η Ρωσία, η Βλαχία, η Αλβανία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα, με μια προέκταση του υφάσματος για την Πελοπόννησο.
Το δεξί χέρι είναι η Ιταλία, με τη σφαίρα να συμβολίζει τη Σικελία, ενώ το αριστερό η Δανία.
Γύρω από την κεντρική φιγούρα διακρίνονται, σχηματικά σχεδιασμένα, τα Βρετανικά νησιά (πάνω από το χέρι με το σκήπτρο), η Αφρική (πάνω από το χέρι με τη σφαίρα), η Σκανδιναβία στα δεξιά και η Μικρά Ασία κάτω.
Μέσα στο φόρεμα της βασίλισσας είναι σχεδιασμένοι οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Ευρώπης, καθώς και κάποιες οροσειρές, όπως οι Άλπεις και τα Απέννινα.
Τη γυναικεία μορφή πλαισιώνουν οι θάλασσες: αριστερά η Μεσόγειος, δεξιά η Βαλτική και κάτω ο Εύξεινος Πόντος.
Τέλος, ο χαρτογράφος έχει σχεδιάσει και ορισμένες πόλεις – μεταξύ αυτών τη Ρώμη, τη Βενετία και το Μιλάνο, το Παρίσι και το Στρασβούργο, την πατρίδα του Ίνσμπρουκ, τη Βιέννη, την Πράγα, την Κρακοβία, τη Βούδα, το Βελιγράδι και την Κωνσταντινούπολη, ενώ υπάρχουν διάσπαρτα και διάφορα οικόσημα ως σύμβολα κρατών.
Ο χάρτης της Europa Regina αποτελεί μια έκφραση της πολιτικής κατάστασης της Ευρώπης κατά το α΄ μισό του 16ου αιώνα, όταν μεσουρανούσε η μορφή του Καρόλου Ε΄ της δυναστείας των Αψβούργων, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και βασιλιά της Ισπανίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στην κεφαλή της μορφής βρίσκεται η Ισπανία, ενώ τα βασιλικά σύμβολα ταυτίζονται με εκείνα του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Πολλοί υποστηρίζουν, επίσης, ότι το πρόσωπο της μορφής ανήκει στη σύζυγο του Καρόλου, Ισαβέλλα της Πορτογαλίας. Είναι γνωστό ότι ο Πουτς διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Φερδινάνδο Α΄, βασιλιά της Βοημίας και της Ουγγαρίας και διάδοχο του Καρόλου Ε΄ στο θρόνο του αυτοκράτορα.
Όσον αφορά την αλληγορική σημασία του χάρτη, οι ερευνητές θεωρούν ότι η γυναικεία φιγούρα της Ευρώπης συμβολίζει την ενωμένη Χριστιανοσύνη απέναντι στην απειλή των Οθωμανών, ή ακόμα και τον Παράδεισο που περιβάλλεται από θάλασσες και ποτάμια. Το στοιχείο του νερού πιθανότατα υποδηλώνει μια έμμεση αναφορά στη μυθική Ευρώπη της αρχαιότητας, την όμορφη πριγκίπισσα της Φοινίκης που απήγαγε ο Δίας με τη μορφή ενός ταύρου και τη μετέφερε πάνω από τα νερά της Μεσογείου στην Κρήτη, όπου έγινε η πρώτη βασίλισσα του νησιού.
Μετά την πρωτότυπη εκδοχή του Πουτς ακολούθησαν και άλλες παραλλαγές του χάρτη της «Βασίλισσας Ευρώπης», με πιο σημαντικές εκείνη του Γερμανού χαρτογράφου Ματίας Κουάντ που εκδόθηκε στην Κολωνία το 1587 και μια απλουστευμένη εκδοχή που συμπεριλήφθηκε στο έργο του Σεμπάστιαν Μύνστερ «Κοσμογραφία», που εκδόθηκε το 1588.
Bonus Fact
- Εκτός από τους ανθρωπομορφικούς χάρτες, την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν και χάρτες με τις μορφές ζώων και φυτών. Από τους πιο γνωστούς είναι ο διάσημος Leo Belgicus που εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Κολωνία το 1583 από τους Μίχαελ φον Άιτσινγκ και Φράνς Χόγκενμπεργκ και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις και απεικονίζει τις Κάτω Χώρες με τη μορφή καθιστού λέοντα. Πολύ χαρακτηριστικός, επίσης, είναι και ο Bohemiae Rosa, ένας χάρτης της Βοημίας με τη μορφή τριαντάφυλλου.
- Οι ανθρωπομορφικοί χάρτες αναβίωσαν τον 19ο αιώνα ως σατιρικοί χάρτες ή χάρτες-κόμικς.
Διαβάστε στη συνέχεια: Το χρονολόγιο της Γεωγραφίας, οι στιγμές που άλλαξαν τον κόσμο
