Το 1996, σε μια ανασκαφή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στο λόφο Göbekli Tepe (Λόφος της Κοιλιάς ελληνιστί) κοντά στην πόλη Ούρφα στη νοτιοανατολική Τουρκία, οι αρχαιολόγοι έπεσαν πάνω σε μια ανακάλυψη που έμελλε να αποδειχθεί μεγαλειώδης.
Η έρευνα που ακολούθησε έδειξε ότι τα πανάρχαια μεγαλιθικά οικοδομήματα που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή ανήκουν στα αρχαιότερα κατασκευάσματα του ανθρώπινου γένους και χρονολογούνται στο τέλος της τελευταίας περιόδου παγετώνων της γης!
Σύμφωνα με τη στρωματογραφία, στο χώρο υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα χιλιάδων ετών, με το αρχαιότερο στρώμα να φτάνει στη Μεσολιθική περίοδο (γύρω στη 10η χιλιετία π.Χ.). Στα εντυπωσιακότερα ευρήματα συγκαταλέγονται κυκλικοί περίβολοι (τα «τεμένη»), διαμέτρου από 10 έως 30 μέτρων, καθώς και μνημειώδεις πέτρινοι στύλοι σχήματος Τ, τοποθετημένοι σε τάξη ανάμεσα σε παχείς τοίχους ακατέργαστης λιθοποιίας.
Ο μεγαλύτερος από τους μεγάλιθους αυτούς έχει μήκος 7 μέτρα, πλάτος 3 μέτρα και το βάρος του αγγίζει τους 50 τόνους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν στήλες λαξευμένες με παραστάσεις ζώων, όπως πτηνών, αιλουροειδών, ερπετών και άλλων. Μεταξύ των ευρημάτων υπάρχουν και διάφορα λίθινα αγαλματίδια με τη μορφή ζώων αλλά και ανθρώπων, κυρίως ανδρών.
Η πρώτη θεωρία ως προς τη χρήση των οικοδομημάτων αυτών προέρχεται από τον πρώτο ανασκαφέα του Γκεμπεκλί Τεπέ, τον Γερμανό αρχαιολόγο Κλάους Σμιτ. Σύμφωνα με τον Σμιτ, πρόκειται για τους αρχαιότερους ναούς στον κόσμο σε έναν ιερό τόπο που επισκέπτονταν προσκυνητές.
Μια νεότερη θεωρία, ωστόσο, με εισηγητή τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο Τεντ Μπάνινγκ, ανατρέπει την προηγούμενη, βασιζόμενη σε νέα ευρήματα που μαρτυρούν καθημερινές ασχολίες, όπως λάξευση με εργαλεία από πυρόλιθο και προετοιμασία φαγητού. Ο Μπάνινγκ υποστηρίζει ότι η περίτεχνη διακόσμηση και η μνημειακότητα των οικοδομημάτων δεν αποκλείει τη χρήση τους ως κατοικιών. Θεωρεί επίσης ότι πιθανότατα ήταν μεγάλοι οικιστικοί χώροι που στέγαζαν μεγάλα νοικοκυριά.
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των αρχιτεκτονημάτων του Γκεμπεκλί Τεπέ είναι το γεγονός ότι πιθανότατα κατασκευάστηκαν από τροφοσυλλέκτες-κυνηγούς και τοποθετούνται χρονικά στη μεταβατική φάση από το τροφοσυλλεκτικό στο γεωργικό στάδιο του ανθρώπου.
Η μετάβαση αυτή είναι γνωστή ως «Νεολιθική ή Γεωργική Επανάσταση», καθώς συνδέεται με διαδικασίες που οδήγησαν στην εγκατάλειψη του νομαδικού και κυνηγετικού-τροφοσυλλεκτικού τρόπου ζωής και τη σταδιακή εγκατάσταση σε μόνιμους οικισμούς, παράλληλα με την ανάπτυξη της γεωργίας.
Η Νεολιθική Επανάσταση φαίνεται ότι ξεκίνησε γύρω στο 11.500 π.Χ. και ήταν μια δυναμική διαδικασία που κράτησε μερικές χιλιετίες. Οι άνθρωποι άρχισαν να αναπτύσσουν νέες συνήθειες, όπως οι εξειδικευμένες καλλιέργειες, η εξημέρωση φυτών και ζώων, η άρδευση και η αποδάσωση, διαδικασίες που επέτρεψαν την δημιουργία πλεονάσματος τροφής και προκάλεσαν σημαντικές μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον.
Ως πυρήνας των νέων εξελίξεων θεωρείται η περιοχή της Εύφορης Ημισελήνου, δηλαδή η ζώνη που εκτείνεται από το Ιράκ, περνάει από τη Συρία, την Ιορδανία, το Λίβανο, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη και φτάνει στην Αίγυπτο. Από τις περιοχές αυτές η γεωργία φαίνεται ότι διαδόθηκε αρχικά στον ελλαδικό χώρο μέσω Κύπρου και Αιγαίου και από εκεί πέρασε στην Ευρώπη. Ευρήματα που μαρτυρούν την ύπαρξη καλλιεργειών μεταξύ 9.000 – 6.000 π.Χ. έχουν βρεθεί, επίσης, σε περιοχές μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας, στην Κίνα, στην Αφρική, αλλά και στη Νέα Γουινέα!
Η Γεωργική Επανάσταση της Νεολιθικής περιόδου, μαζί με τη Βιομηχανική Επανάσταση της σύγχρονης εποχής, είναι ίσως οι δύο σημαντικότερες τομές στην ιστορία του ανθρωπίνου είδους, οι συνέπειες των οποίων επηρεάζουν τις ζωές μας μέχρι και σήμερα!
Πηγές: Wikipedia [1], [2], Academia, Archaiologia
