γράφει ο Δημήτρης Βούλγαρης
Τα αστέρια του Πολεοδομικού Σχεδιασμού
Η έννοια του σχήματος αστεριού στον πολεοδομικό σχεδιασμό αναφέρεται στον σχεδιασμό ή διάταξη μιας πόλης ή συγκεκριμένων στοιχείων μέσα σε αυτήν ώστε να μοιάζουν -σκόπιμα- με το σχήμα ενός αστεριού. Αυτή η σχεδιαστική προσέγγιση επιλέγεται συχνά για την οπτική της ελκυστικότητα, τον συμβολισμό ή και την ιστορική της σημασία.
Σε ορισμένα ιστορικά πλαίσια, οχυρώσεις σε σχήμα αστεριού ή αμυντικές κατασκευές δημιουργήθηκαν για τη μεγιστοποίηση των αμυντικών δυνατοτήτων. Αυτά τα σχέδια είχαν προεξέχοντα σημεία ή προμαχώνες, επιτρέποντας καλύτερη κάλυψη και άμυνα έναντι πιθανών επιτιθέμενων. Το σχήμα του αστεριού χρησίμευε ως πρακτική στρατηγική για την προστασία πόλεων ή στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η χρήση του σχήματος αστεριού στον αστικό σχεδιασμό δεν είναι μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική και συχνά προορίζεται για συγκεκριμένα πλαίσια, ιστορικές αναφορές ή σκόπιμες επιλογές σχεδιασμού.
Οι ιδανικές πόλεις της Αναγέννησης
Η έννοια του σχήματος του αστεριού στον πολεοδομικό σχεδιασμό εισήχθη για πρώτη φορά από τον αρχιτέκτονα, γλύπτη και στρατιωτικό μηχανικό Francesco di Giorgio Martini, γεννημένο στη Σιένα, το 1439. Η «Ιδανική Πόλη», είναι εφαρμοσμένη στις γεωμετρίες του πολυγώνου που θυμίζουν αστέρι, και πράγματι αποτελεί μια ευφάνταστη καινοτομία.
Οι πόλεις με αυτή τη μορφή, περιβάλλονται από πολύγωνα σε σχήμα αστεριού, δημιουργώντας έτσι μια πόλη-κάστρο προστατευόμενη από εχθρούς σε περίπτωση οποιαδήποτε πιθανής επίθεσης. Οι γειτονιές που βρίσκονται εντός των ορίων του αστεριού είναι γενικά κατοικημένες περιοχές που τοποθετούνται (συνήθως) σε λόφους.
Πολλοί τριγωνικοί προμαχώνες που σχεδιάστηκαν με τρόπο που να καλύπτουν ο ένας τον άλλο, αποτελούν απότομους τοίχους που συνθέτουν ένα κάστρο (σε σχήμα αστεριού). Τα τείχη κατασκευάζονταν πολύ πιο παχιά, ώστε να μπορούν να αμυνθούν στις επιθέσεις με κανόνια.
Οι πόλεις-κάστρα σε σχήμα αστεριού επεκτάθηκαν στη συνέχεια και εκτός Ιταλίας. Υπάρχουν 9 χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων πόλεων:
Περιεχόμενα
1. Palmanova (Ιταλία)
Η Palmanova, βρίσκεται στις πεδιάδες της βορειοανατολικής Ιταλίας. Ανήκει στις πόλεις παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO μιας και κάποτε ήταν το καμάρι της ευρύτερης περιοχής της Friuli Venezia Giulia. Για τον σύγχρονο γεωγραΦΙΚΟ επιστήμονα, η Palmanova αντιπροσωπεύει μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις της αναγεννησιακής αστικοποίησης. Συχνά την συναντάμε στα βιβλία περί πολεοδομικού σχεδιασμού ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της ουτοπικής πόλης οχυρού σε σχήμα αστεριού της ύστερης Αναγέννησης. Ωστόσο, η εντυπωσιακή και τακτοποιημένη γεωμετρία της Palmanova δεν είχε επιτυχία και οι άρχοντες της πόλης αποφάσισαν να την κατοικήσουν με συγχωρεμένους εγκληματίες, οι οποίοι μετακόμισαν εκεί με αντάλλαγμα διάφορες επιδοτήσεις.
Με μια πρώτη ματιά, το σχέδιο της Palmanova φαίνεται να είναι απλώς η πληρέστερη υλοποίηση ενός ακτινωτού πολεοδομικού σχεδιασμού του 16ου αιώνα. Με μια πιο προσεκτική μελέτη μας αποκαλύπτει ότι αυτό το σχέδιο αποτελείται από ένα συναρπαστικό μείγμα δύο αντικρουόμενων τάσεων στην αστική σκέψη της περιόδου: τη στρατιωτική και την πολιτική. Στην μεν στρατιωτική σκέψη τα συστήματα κυκλοφορίας προσανατολίζονται προς τους προμαχώνες, ενώ στη δε πολιτική στρέφονται προς τις πύλες της πόλης.
Με μια πρώτη ματιά, το σχέδιο της Palmanova φαίνεται να είναι απλώς η πληρέστερη υλοποίηση ενός ακτινωτού πολεοδομικού σχεδιασμού του 16ου αιώνα. Με μια πιο προσεκτική μελέτη μας αποκαλύπτει ότι αυτό το σχέδιο αποτελείται από ένα συναρπαστικό μείγμα δύο αντικρουόμενων τάσεων στην αστική σκέψη της περιόδου: τη στρατιωτική και την πολιτική. Στην μεν στρατιωτική σκέψη τα συστήματα κυκλοφορίας προσανατολίζονται προς τους προμαχώνες, ενώ στη δε πολιτική στρέφονται προς τις πύλες της πόλης.
Είναι μία πόλη η οποία δεν έχει γνωρίσει ποτέ της τον πόλεμο ενώ αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα πόλης της ύστερης Αναγέννησης. Άλλωστε όταν οι Ενετοί αποφάσισαν να οχυρώσουν τα ανατολικά σύνορα της Δημοκρατίας τους ενάντια στην απειλή ενδεχόμενης τουρκικής επίθεσης, η Palmanova επρόκειτο να είναι το πιο ισχυρό φρούριο του κόσμου.
Ο Giulio Savorgnan, Ιταλός στρατιωτικός μηχανικός και αρχιτέκτονας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό και την κατασκευή της Palmanova. Διορίστηκε από τη Δημοκρατία της Βενετίας να επιβλέπει το έργο στα τέλη του 16ου αιώνα. Στον Savorgnan αποδίδεται ο αρχικός σχεδιασμός και ο σχεδιασμός της μοναδικής διάταξης της πόλης σε σχήμα αστεριού, η οποία είχε ως στόχο τη βελτιστοποίηση των αμυντικών δυνατοτήτων. Το φρούριο σχεδιάστηκε στρατηγικά για να παρέχει σαφείς οπτικές γωνίες και επικαλυπτόμενα πεδία πυρός από τα αμυντικά τείχη του, επιτρέποντας στους υπερασπιστές να προστατεύουν πολλαπλές κατευθύνσεις ταυτόχρονα.
Ο Vincenzo Scamozzi, Ιταλός αρχιτέκτονας, συνέβαλε στην περαιτέρω ανάπτυξη και τελειοποίηση του σχεδίου της Palmanova. Στις αρχές του 17ου αιώνα, οι βενετικές αρχές ανέθεσαν στον Scamozzi να βελτιώσει τις οχυρώσεις και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της πόλης. Έκανε αρκετές τροποποιήσεις στο αρχικό σχέδιο, συμπεριλαμβανομένης της προσθήκης εξωτερικών προμαχώνων και της επέκτασης της συνολικής διάταξης της πόλης. Οι αλλαγές του Scamozzi στόχευαν να ενισχύσουν τις αμυντικές δυνατότητες της Palmanova ενσωματώνοντας παράλληλα στοιχεία πολεοδομικού σχεδιασμού και αισθητικής.
Η πόλη έχει περίμετρο 7 χιλιομέτρων σε σχήμα αστεριού, ενώ η κατασκευή της πόλης ολοκληρώθηκε μετά από 30 χρόνια. Ξεκίνησε να χτίζεται με στρατιωτική αρχιτεκτονική το 1593 με εντολή της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας. Η Δημοκρατία της Βενετίας κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση αποτέλεσε σημαντικό οικονομικό και εμπορικό κέντρο. Η πόλη έμεινε κάτω από Βενετική κυριαρχία μέχρι να κατακτηθεί από’ τον Ναπολέοντα το 1797. Η οχύρωση της πόλης που διατηρείται μέχρι σήμερα έγινε σε τρεις γραμμές άμυνας: δύο κατά την Ενετική περίοδο και μία επί Ναπολέοντα.
Περιβαλλόμενη από’ τους κύκλους άμυνάς της, η Palmanova, απλώνεται με τέλεια γεωμετρία γύρω από μία εξαγωνική πλατεία που φέρει στο κέντρο της το έμβλημα της πόλης. Όλα τα βασικά κτίρια της πόλης έχουν θέα στην πλατεία ενώ έξι δρόμοι καταλήγουν σ’ αυτήν. Τρεις απ’ αυτούς καταλήγουν στις πύλες εισόδου στην πόλη ενώ οι υπόλοιποι στις επάλξεις. Αυτοί οι έξι δρόμοι, τέμνονται από άλλους τέσσερις κυκλικούς δρόμους. Ο συγκεκριμένος τύπος κατασκευής οδικού δικτύου δεν είναι τυχαίος, καθώς μέσω αυτού η φρουρά μπορούσε να ελίσσεται εύκολα εντός της πόλης και κατ’ επέκταση να μεταφέρεται γρήγορα από την μία πλευρά στην άλλη (κατά μήκος των τειχών) όπου μπορεί να προέκυπτε ανάγκη για επιπλέον άμυνα.
2. Hamina (Φινλανδία)
3. Hellevoetsluis (Ολλανδία)
4. Hue (Βιετνάμ)
5. Αγία Πετρούπολη (Ρωσία)
6. Χάλιφαξ (Καναδάς)
7. Hakodate (Ιαπωνία)
8. Σάκου (Ιαπωνία)
9. Λευκωσία (Κύπρος)
Η Λευκωσία, όπως η Παλμάνοβα στην Ιταλία και η Βαλέτα στη Μάλτα, ήταν πρότυπο ιδανικής πόλης της Αναγέννησης. Αυτό οφειλόταν στις οχυρώσεις της και στην αστική ζωή της πόλης.
Τα ενετικά τείχη της Λευκωσίας χτισμένα το 1567 έχουν κυκλικό σχήμα, με περιφέρεια 5 χλμ. Τα τείχη περιέχουν έντεκα πενταγωνικούς προμαχώνες παρόμοιους με αυτούς της Palmanova. Οι προμαχώνες πήραν το όνομά τους από έντεκα οικογένειες, στυλοβάτες της ενετικής αριστοκρατίας της πόλης, που πρόσφεραν κεφάλαια για την κατασκευή των τειχών.
Η σημαία της Λευκωσίας βασίζονται στη διάταξη των ενετικών τειχών.
Μία Απάντηση
Εξαιρετικο αρθρο, Άρτιο και εμπεριστατωμένο