Το πρωί της 20ης Σεπτεμβρίου 2017, ο τυφώνας Μαρία έφτασε στην ξηρά στο Πουέρτο Ρίκο, σφυροκοπώντας το νησί με ριπές ανέμου ταχύτητας 170 μιλίων την ώρα και πλημμύρες. Θα ήταν ο πρώτος τυφώνας κατηγορίας 4 που θα χτυπήσει το νησί εδώ και σχεδόν 85 χρόνια, αφήνοντας πολλούς πολίτες χωρίς βασικές ανάγκες όπως ηλεκτρικό ρεύμα, φαγητό, τρεχούμενο νερό και στέγη. Ωστόσο, στον απόηχο της καταιγίδας, μια κοινότητα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αλώβητη: περίπου 1.500 μακάκοι ρήσοι που ζούσαν ένα μίλι μακριά από την ανατολική ακτή του Πουέρτο Ρίκο στο Κάγιο Σαντιάγο.
Το νησί, γνωστό μεταξύ των ντόπιων ως το νησί των πιθήκων, έγινε για πρώτη φορά το σπίτι σε αυτούς τους απίθανους κατοίκους στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν ο πρωτευοντολόγος Clarence Carpenter έφερε περίπου 450 από τους πιθήκους με πλοίο από την Ινδία στο νησί των 150 στρεμμάτων για να μελετήσει τις κοινωνικές και σεξουαλικές τους συμπεριφορές. Μέσω αυτής της αρχικής πρωτοποριακής έρευνας, το κατάφυτο νησί έγινε τελικά το σπίτι του Caribbean Primate Research Center (ερευνητικό κέντρο πρωτευόντων καραϊβικής), μιας εκπαιδευτικής και ερευνητικής εγκατάστασης που ανήκει στο Πανεπιστήμιο του Πουέρτο Ρίκο.
Τα χρόνια πέρασαν, γενιές πιθήκων μεγάλωσαν στο νησί προερχόμενοι από την αρχική αποικία, και σήμερα οι απόγονοι τους περιφέρονται ελεύθερα, παίζοντας στις αμμώδεις παραλίες και εξερευνώντας το ατελειώτο δάσος. Οι μακάκοι ρήσοι – ο καθένας ζυγίζει περίπου 10 κιλά και είναι γνωστοί για τις μακριές, χνουδωτές ουρές τους και τη γούνα στο χρώμα του άχυρου – ζουν σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητα από την ανθρώπινη παρέμβαση (αν εξαιρέσουμε φυσικά τα ταΐσματα).
Αφού ο τυφώνας έπληξε το Πουέρτο Ρίκο, οι ερευνητές από το κέντρο φοβήθηκαν τα χειρότερα για τους πιθήκους, αβέβαιοι αν θα επιζούσαν καν από την καταιγίδα. (Οι αρχικές αναφορές έλεγαν ότι ο αριθμός των ανθρώπινων θυμάτων έφτανε τους 65). Ωστόσο, όταν ήταν ασφαλές να επιστρέψουν στο νησί, οι επιστήμονες έμειναν έκπληκτοι όταν διαπίστωσαν ότι οι γούνινοι κάτοικοι είχαν επιμείνει.
«Δύο μέρες μετά την καταιγίδα, μέλη του προσωπικού μας πήραν μια βάρκα στο νησί για να τους ταΐσουν», λέει η Alyssa Arre, επιστημονική διευθύντρια του κέντρου. «Όλοι ανησυχούσαν ότι οι πίθηκοι είχαν πεθάνει, αλλά δεν ήταν έτσι».
Ήταν αδύνατο βέβαια να μετρήσουν τον πληθυσμό πιθήκων με ακρίβεια, αλλά οι εργάτες που είχαν επιφορτιστεί να κάνουν καθημερινές απογραφές του πληθυσμού δεν σημείωσαν απώλειες.
Αν και δεν υπάρχουν κάμερες στο νησί για να καταγράψουν ακριβώς πώς οι μακάκοι αντέδρασαν κατά τη διάρκεια της καταιγίδας, οι υπεύθυνοι υποψιάζονται ότι αναζήτησαν καταφύγιο σκαρφαλώνοντας σε έναν από τους δύο λόφους του νησιού και μένοντας χαμηλά στο έδαφος. Τα μόνα κτίρια στο νησί χρησιμοποιούνται από το προσωπικό για αποθηκευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς.
Ο τυφώνας κατέστρεψε όλη τη βλάστηση που χρησιμοποιούν οι πίθηκοι για να συμπληρώσουν τη διατροφή τους. Ο άνεμος ήταν τόσο δυνατός που έσπασε τα περισσότερα κλαδιά των δέντρων κι έτσι οι μακάκοι ενδεχομένως να αναγκάστηκαν να μείνουν στο επίπεδο του εδάφους.
Η μόνη καθημερινή ανθρώπινη παρέμβαση που δέχονται οι πίθηκοι είναι τα ταΐσματα, τα οποία προέκυψαν ως μέτρο για την προστασία της βλάστησης του νησιού από τους πιθήκους.
Αρχικά οι ερευνητές πίστευαν ότι οι πίθηκοι απλώς θα ζούσαν στο νησί χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά πολύ γρήγορα κατέστρεψαν όλη τη βλάστηση στο νησί και έφαγαν τα πάντα. Η συντήρηση του πληθυσμού θα έπρεπε να γίνει μόνο αν έβαζε το χεράκι του ο άνθρωπος.
Σήμερα, το διαιτολόγιό τους περιλαμβάνει καρύδες, καλαμπόκι, σπόρους, μήλα, παπάγια και κάτι κίτρινα ξηρά μπισκότα σε σχήμα αυγού (τα τελευταία αρέσκονται να τα παιδεύουν λίγο σε διάφορες λακούβες μέχρι να μαλακώσουν). Αν νομίζατε ότι οι μπανάνες είναι το αγαπημένο φαγητό των πιθήκων είστε γελασμένοι.
Το ερευνητικό ίδρυμα μελετούσε αυτά τα θηλαστικά εδώ και δεκαετίες, και μετά τον τυφώνα επικεντρώθηκε στο πόσο επηρέασε μια φυσική καταστροφή τη συμπεριφορά και τις σχέσεις των πιθήκων. Οι ερευνητές εξεπλάγησαν από τα ευρήματά τους:
Μετά τον τυφώνα Μαρία, οι πίθηκοι είχαν περισσότερες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Κατά γενική ομολογία οι πίθηκοι έγιναν πιο κοινωνικοί ακόμα κι αυτοί που ήταν πιο απομονωμένοι. Παράλληλα τα θηλυκά μείωσαν την αναπαραγωγική τους δραστηριότητα μετά τον τυφώνα.
Από την επίσημη ίδρυσή του κέντρου το 1970, έχει χτίσει τη φήμη του πρωτοπόρου στον τομέα της έρευνας πρωτευόντων και έχει κάνει πολλές σημαντικές συνεισφορές στην κατανόηση της συμπεριφοράς τόσο των πρωτευόντων όσο και των ανθρώπων. Ο αείμνηστος William Windle, ο οποίος επέβλεψε το εργαστήριο περιγεννητικής φυσιολογίας στο Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Ασθενειών και Τύφλωσης (NINDB) στο Σαν Χουάν, συνεργάστηκε στενά με το νησί καθώς παρείχε πόρους για συμπεριφορικές και αναπαραγωγικές μελέτες υπό νατουραλιστικές συνθήκες.
Ο Windle μελέτησε τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η ασφυξία (στέρηση οξυγόνου) στον εγκέφαλο ενός πιθήκου κατά τη γέννηση και τη μόνιμη βλάβη του εγκεφάλου που μπορεί να προκαλέσουν αυτά τα αποτελέσματα. Το έργο του όχι μόνο άλλαξε τις διαδικασίες τοκετού σε ανθρώπινα βρέφη, αλλά του απονεμήθηκε επίσης το βραβείο Lasker το 1968 για το έργο του. Πιο πρόσφατα, το ινστιτούτο ρίχνει φως στον Covid-19 και τις επιπτώσεις του στους πιθήκους.
Ένα άρθρο του 1939 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Life και φωτογραφήθηκε από τη Γερμανίδα φωτορεπόρτερ Hansel Mieth έβαλε επίσης το νησί των μαϊμούδων στον παγκόσμιο χάρτη. Μία από τις φωτογραφίες της Mieth παρουσιάζει έναν μακάκο ρήσο να κάθεται στο νερό βρεγμένος.
Σε μια μεταγενέστερη συνέντευξη, η Mieth εξήγησε πώς το απαθανάτισε το πλάνο, λέγοντας: «Ένα απόγευμα όλοι οι γιατροί έλειπαν και ένα μικρό παιδί ήρθε τρέχοντας κοντά μου και είπε: «Μια μαϊμού είναι στο νερό»… Δεν νομίζω η μαϊμού να με συμπάθησε, αλλά κάθισε σε αυτόν τον κοραλλιογενή ύφαλο και τράβηξα καμιά δεκαριά λήψεις».
Σήμερα, το νησί δεν είναι ανοιχτό στο ευρύ κοινό, προκειμένου να αποφευχθεί η περιττή ανθρώπινη επαφή με τους πιθήκους. Ωστόσο, κάθε χρόνο, επισκέπτες ερευνητές έρχονται στο νησί για να μελετήσουν τους πιθήκους και να αξιοποιήσουν την εκτεταμένη βάση δεδομένων του νησιού που περιέχει δεδομένα 60 ετών. Τα δεδομένα περιλαμβάνουν βασικές δημογραφικές πληροφορίες (ηλικία, κοινωνικές ομάδες και ποσοστά μητρότητας) 11.000 πιθήκων, αλλά και γενετικές πληροφορίες, όπως και μια συλλογή με περισσότερους από 3.300 σκελετούς πιθήκων. Οι μελέτες τους συνεχίζουν να ωθούν προς τα εμπρός στην κατανόησή μας για τη συμπεριφορά των πρωτευόντων και πώς μεταφράζεται στη δική μας συμπεριφορά.
Bonus Fact: Η ονομασία «ρήσος» προέρχεται από τον μυθολογικό βασιλιά Ρήσο της Θράκης, ενός όχι και τόσο σημαντικού χαρακτήρα της Ιλιάδας. Η έμπνευση για την ονομασία οφείλεται στον Γάλλο φυσιοδίφη Ζαν-Μπατίστ Ώντμπερ, ο οποίος βέβαια ανέφερε ότι δεν υπάρχει κάποιο βαθύτερο νόημα στην ονοματοδοσία που έκανε.
Με πληροφορίες από το Smithsonian Mag, τη Wikipedia και το Caribbean Primate Research Center
