Search
Close this search box.
Search
Close this search box.

Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους: Α.Ρ.Α.Γ.Ε. ήταν κράτος;

Εντυπωσιάζεστε κι εσείς στη θέα αυτού του πολύχρωμου μωσαϊκού που μοιάζει περισσότερο με πάτσγουορκ παρά με χάρτη; Κι όμως, αυτό το πλουμιστό χαλί (το λες και κουρελού…) ήταν κάποτε ένα κράτος, ή τουλάχιστον δήλωνε ότι ήταν ένα κράτος.

Εντυπωσιάζεστε κι εσείς στη θέα αυτού του πολύχρωμου μωσαϊκού που μοιάζει περισσότερο με πάτσγουορκ παρά με χάρτη; Κι όμως, αυτό το πλουμιστό χαλί (το λες και κουρελού…) ήταν κάποτε ένα κράτος, ή τουλάχιστον δήλωνε ότι ήταν ένα κράτος. Είχε, μάλιστα, και βαρύγδουπο όνομα: Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους (Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae στα λατινικά ή Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation στα γερμανικά)! 

Εδώ οι καλοί χάρτες: Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 12ο αιώνα (πηγή: wikipedia)
Εδώ οι καλοί χάρτες: Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 12ο αιώνα (πηγή: wikipedia)

Και για να θυμηθώ τα φοιτητικά μου χρόνια, ο Αυστριακός καθηγητής ιστορίας Φρίντριχ Εντελμάγιερ στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης επαναλάμβανε σταθερά στις παραδόσεις του τη φράση του Βολταίρου: «Αυτό το συνονθύλευμα που αυτοαποκαλείται “Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία” δεν υπήρξε ποτέ ούτε Αγία, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε Αυτοκρατορία…».

Η σημαία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (πηγή: Wikimedia Commons)
Η σημαία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (πηγή: Wikimedia Commons)

Η ιστορία μάς οδηγεί πολύ πίσω στην εποχή του Μεσαίωνα… Το 962, ο Γερμανός βασιλιάς Όθων Α’ ο Μέγας στέφθηκε αυτοκράτορας ενός νέου κρατικού σχηματισμού που προήλθε από την ενοποίηση του βασιλείου της ανατολικής Φραγκίας (δηλαδή του ανατολικού τμήματος του τεράστιου κράτους των Φράγκων του Καρλομάγνου που είχε τεμαχιστεί από τους διαδόχους του τον προηγούμενο αιώνα) με το βασίλειο της Ιταλίας

Οι μονάρχες του νέου κράτους διεκδικούσαν για τους εαυτούς του τον τίτλο του Αυτοκράτορα των Ρωμαίων – με τον οποίο είχε στεφθεί ο Καρλομάγνος από τον πάπα τα Χριστούγεννα του 800 – με εξουσία που υποστήριζαν ότι είχαν κληρονομήσει από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες της αρχαιότητας. Βρισκόμενοι όμως πια στο πλαίσιο του χριστιανισμού, δεν μπορούσαν παρά να βεβαιώνουν ότι η εξουσία τους ήταν δοσμένη από τον Θεό. Η διπλή αυτή ιδιότητα περιγράφεται με τους όρους «Αγία» και «Ρωμαϊκή».

Ο Όθων Α’, πρώτος αυτοκράτορας της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. (Μουσείο Κοντέ, Σαντιγί)
Ο Όθων Α’, πρώτος αυτοκράτορας της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. (Μουσείο Κοντέ, Σαντιγί)

Η Αυτοκρατορία, παρά το εντυπωσιακό της μέγεθος, είχε από την αρχή ορισμένα πολύ σοβαρά μειονεκτήματα. Το βασικότερο όλων ήταν η ίδια της η σύσταση, καθώς αποτελούνταν από 300 περίπου μικρού και μεσαίου μεγέθους κρατικούς σχηματισμούς: βασίλεια, πριγκιπάτα, δουκάτα, κομητείες, επισκοπές, ελεύθερες πόλεις, ακόμα και μεμονωμένα άτομα με τις εκτάσεις που κατείχαν, όπως οι αυτοκρατορικοί ιππότες! Όλα αυτά τα κρατικά μορφώματα, μολονότι θεωρητικά ήταν υποτελή στον Αυτοκράτορα, διατηρούσαν τόσο μεγάλη αυτονομία που στην πράξη ήταν ανεξάρτητα. Πολλές φορές, μάλιστα, τα συμφέροντά τους δεν ταυτίζονταν, με αποτέλεσμα να συγκρούονται μεταξύ τους. Επομένως, επρόκειτο για μια χαλαρή συνομοσπονδία ανεξάρτητων κρατών και κρατιδίων, τα οποία χωρίζονταν, επανενώνονταν, συγχωνεύονταν και διασπώνταν. 

Στο απόγειό της η Α.Ρ.Α.Γ.Ε. περιλάμβανε περιοχές της σημερινής Γερμανίας, της Αυστρίας, της Ελβετίας, του Λίχτενσταϊν, του Λουξεμβούργου, της Τσεχίας (Βοημίας), της Σλοβενίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας, καθώς και μεγάλα τμήματα της σημερινής Πολωνίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας.

Χάρτης με τα κυμαινόμενα σύνορα της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. (πηγή: Wikimedia Commons)
Χάρτης με τα κυμαινόμενα σύνορα της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. (πηγή: Wikimedia Commons)

Άλλη μια ιδιομορφία του ασυνήθιστου αυτού κράτους ήταν η διαδικασία εκλογής του επικεφαλής του. Ο αυτοκράτορας εκλεγόταν παραδοσιακά από επτά – Γερμανούς κατά βάση – εκλέκτορες: τους αρχιεπισκόπους Μαγεντίας (Mainz), Τρεβήρων (Trier) και Κολωνίας, τον βασιλιά της Βοημίας, τον δούκα της Σαξονίας, τον μαργράβο (μαρκήσιο κόμη) του Βρανδεμβούργου και τον παλατινό κόμη του Ρήνου. Μετά την εκλογή του ο αυτοκράτορας στεφόταν από τον Πάπα στη Ρώμη, μια συνήθεια που καταργήθηκε τον 16ο αιώνα και η τελετή της ενθρόνισης μεταφέρθηκε στη Φρανκφούρτη. Οι εκλέκτορες, παρά το υψηλό τους κύρος (ήταν δεύτεροι στην ιεραρχία του κράτους μετά τον αυτοκράτορα), μετά το 1440 είχαν μόνο διακοσμητικό ρόλο, καθώς ο οίκος των Αψβούργων μονοπωλούσε το στέμμα και εκείνοι απλά επικύρωναν τη διαδοχή.

Η δομή εξουσίας της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. σε παράσταση του 15ου αιώνα: στην κορυφή ο αυτοκράτορας (Imperator gloriosus) και οι εκλέκτορες, κάτω οι πρίγκιπες των κρατιδίων (πηγή: Wikimedia Commons)
Η δομή εξουσίας της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. σε παράσταση του 15ου αιώνα: στην κορυφή ο αυτοκράτορας (Imperator gloriosus) και οι εκλέκτορες, κάτω οι πρίγκιπες των κρατιδίων (πηγή: Wikimedia Commons)

Η Αυτοκρατορία δεν είχε επίσημη πρωτεύουσα. Ο κάθε αυτοκράτορας μετακινούνταν ανάμεσα στις αυτοκρατορικές κατοικίες και κατά κανόνα διάλεγε την αγαπημένη ή τις αγαπημένες του έδρες. Ανάμεσα στις πόλεις που φιλοξένησαν την αυλή του αυτοκράτορα ήταν το Αάχεν, το Μόναχο, η Πράγα και για το μεγαλύτερο διάστημα η Βιέννη.

Το στέμμα του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σήμερα στο Βασιλικό Θησαυροφυλάκιο της Βιέννης (πηγή: Wikimedia Commons)
Το στέμμα του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σήμερα στο Βασιλικό Θησαυροφυλάκιο της Βιέννης (πηγή: Wikimedia Commons)

Γενικά ο αυτοκράτορας της Α.Ρ.Α.Γ.Ε., παρά το αυξημένο μεγαλείο που απολάμβανε ως επικεφαλής ενός τόσο εκτεταμένου κράτους, είχε εξαρχής να αναμετρηθεί με σοβαρούς αντιπάλους που υπονόμευαν το κύρος του. Από τη μια πλευρά στεκόταν ο πάπας – ο θρησκευτικός ηγέτης ολόκληρης της δυτικής χριστιανοσύνης – ο οποίος ήταν αποφασισμένος να στερήσει τον αυτοκράτορα από κάθε μη κοσμική εξουσία – και τα κατάφερε! Από την άλλη πλευρά στέκονταν οι πρίγκιπες των κρατιδίων, οι οποίοι μάχονταν διαρκώς να επεκτείνουν την εξουσία τους σε βάρος της κεντρικής εξουσίας – και τα κατάφεραν κι αυτοί, καθώς ο αυτοκράτορας, για να τους έχει με το μέρος του, αναγκαζόταν να τους παραχωρεί ολοένα και μεγαλύτερη αυτονομία!

Πορτραίτο του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β’ με τη μορφή του ρωμαϊκού θεού Vertumnus, έργο του Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο που φυλάσσεται στο Κάστρο Skokloster στη Σουηδία. Ο Ροδόλφος έμεινε στην ιστορία για τα τραγικά λάθη του στην πολιτική (οι πράξεις του οδήγησαν στον καταστροφικό Τριακονταετή Πόλεμο), αλλά κυρίως για την μεγάλη αγάπη του για τις τέχνες και τις επιστήμες.
Πορτραίτο του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β’ με τη μορφή του ρωμαϊκού θεού Vertumnus, έργο του Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο που φυλάσσεται στο Κάστρο Skokloster στη Σουηδία. Ο Ροδόλφος έμεινε στην ιστορία για τα τραγικά λάθη του στην πολιτική (οι πράξεις του οδήγησαν στον καταστροφικό Τριακονταετή Πόλεμο), αλλά κυρίως για την μεγάλη αγάπη του για τις τέχνες και τις επιστήμες.

Η κατάσταση έφτασε πια στο απροχώρητο τον 16ο αιώνα με την Μεταρρύθμιση. Οι θρησκευτικές συγκρούσεις ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες πρίγκιπες έπληξαν ανεπανόρθωτα την ενότητα της αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα τα κρατίδια να γίνουν σταδιακά εντελώς ανεξάρτητα και ο τίτλος του αυτοκράτορα να μείνει απλώς μια μεσαιωνική ανάμνηση περασμένου μεγαλείου, χωρίς ουσιαστική εξουσία. Εξάλλου, οι Αψβούργοι, που κατείχαν σταθερά το αυτοκρατορικό στέμμα, ήταν ταυτόχρονα και βασιλιάδες της Αυστρίας (για την ακρίβεια των αψβουργικών κτήσεων), οπότε ασχολούνταν κυρίως με την παγίωση της κυριαρχίας τους στα δικά τους εδάφη. Παράλληλα, μεγάλες περιοχές, όπως η Ελβετία και η Ολλανδία, έγιναν ανεξάρτητα κράτη και αποχώρησαν από την Αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα τη σταδιακή συρρίκνωση των συνόρων της.

Η Α.Ρ.Α.Γ.Ε. το 1789, λίγα χρόνια πριν τη διάλυσή της… (πηγή: Wikimedia Commons)
Η Α.Ρ.Α.Γ.Ε. το 1789, λίγα χρόνια πριν τη διάλυσή της… (πηγή: Wikimedia Commons)

Την ταφόπλακα στο μεσαιωνικό «απολίθωμα» της Α.Ρ.Α.Γ.Ε. έβαλε ο πολύς Ναπολέων Βοναπάρτης το 1806. Μετά την νίκη του στη μάχη του Αούστερλιτς καθαίρεσε τον τελευταίο αυτοκράτορα Φραγκίσκο Β’ – που εξακολούθησε να είναι απλώς βασιλιάς της Αυστρίας – και διέλυσε την αυτοκρατορία, που είχε ζήσει για σχεδόν μια χιλιετία. Τα μόνα κράτη της που κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι σήμερα ως ανεξάρτητα είναι το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου και το Πριγκιπάτο του Λίχτενσταϊν, ενώ από τις ελεύθερες πόλεις της έχουν παραμείνει το Αμβούργο και η Βρέμη ως ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας.

Σας αφήνω, λοιπόν, να αποφασίσετε μόνοι σας αν ο Βολταίρος είχε δίκιο ή όχι…

Bonus Fact: Ο όρος «κουρελού» χρησιμοποιήθηκε πράγματι από την ιστοριογραφία για να περιγράψει την εικόνα των γερμανικών εδαφών πριν την ενοποίησή τους το 1871…

Βασιλης Παπαδοπουλος
Βασιλης Παπαδοπουλος
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Χαλκίδα, αλλά εδώ και χρόνια περιπλανιέμαι στην πρωτεύουσα. Σπούδασα ιστορία, η οποία μαζί με τη γεωγραφία είναι οι δύο εμμονές που με καταδιώκουν από την παιδική μου ηλικία. Λατρεύω τους χάρτες, την αρχιτεκτονική, το χάσιμο στους δρόμους των πόλεων και την Sade Adu

Μία Απάντηση

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

* Ορισμένοι σύνδεσμοι σε αυτήν την ανάρτηση οδηγούν σε συνεργαζόμενες σελίδες. Εάν αγοράσετε κάτι μέσω αυτών, μπορεί να κερδίσω μια μικρή προμήθεια — η οποία ΔΕΝ σας επιβαρύνει σε κάτι! Με αυτόν τον τρόπο το geografikoi.gr συντηρείται και μπορώ και παρέχω το περιεχόμενο του δωρεάν.