Το Ανί (ή Ανίον στα μεσαιωνικά ελληνικά) είναι μια αρχαιολογική τοποθεσία στην επαρχία του Καρς στην ανατολική Τουρκία, σε μια πεδιάδα κοντά στο φαράγγι του ποταμού Ακχουριάν, που λειτουργεί ως φυσικό σύνορο με την Αρμενία. Τα παράξενα και απόκοσμα ερείπια που αντικρύζει σήμερα ο επισκέπτης είναι τα απομεινάρια μιας άλλοτε ακμάζουσας πολιτείας με πολιτισμό υψηλής ποιότητας και μεγάλη και πολυκύμαντη ιστορία, καθώς βρέθηκε στο επίκεντρο των συγκρούσεων μεταξύ των λαών της ευρύτερης περιοχής: Βυζαντινών, Αρμενίων, Μογγόλων, Τούρκων, Κούρδων, Γεωργιανών, Ρώσων και άλλων.
Οι πρώτες αναφορές για το Ανί εντοπίζονται σε Αρμένιους χρονογράφους τον 5ο αιώνα μ.Χ., οι οποίοι κάνουν λόγο για ένα ισχυρό φρούριο. Το 961 το Ανί ορίστηκε ως πρωτεύουσα του βασιλείου της Αρμενίας από τον βασιλιά Ασχότ Γ΄ της δυναστείας των Βαγρατιδών και έκτοτε σημείωσε μια ραγδαία ανάπτυξη, φτάνοντας στις αρχές του 11ου αιώνα τους 100.000 κατοίκους, ανταγωνιζόμενο μεγάλες πόλεις της εποχής, όπως η Βαγδάτη και το Κάιρο.
Η πόλη ήλεγχε ένα μεγάλο τμήμα του περίφημου «Δρόμου του Μεταξιού» και αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό σταθμό για τα καραβάνια που κινούνταν μεταξύ Κίνας και Βυζαντίου. Λόγω της αίγλης του, το Ανί ήταν γνωστό – με κάποια δόση υπερβολής φυσικά – ως «η πόλη με τις 1001 εκκλησίες» ή ως «η πόλη με τις 40 πύλες»!
Το 1064 οι Σελτζούκοι Τούρκοι πολιόρκησαν το Ανί και μετά από 25 μέρες το κατέλαβαν. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή των κατοίκων και λεηλασία της πόλης. Ωστόσο, το Ανί κατόρθωσε σταδιακά να ανακάμψει και κατά τον 12ο αιώνα πέρασε μια φάση σημαντικής ευημερίας, κατά την οποία ενισχύθηκαν οι οχυρώσεις και χτίστηκαν νέες εκκλησίες. Το 1236 την πόλη κατέλαβαν οι Μογγόλοι, εγκαινιάζοντας μια αργή διαδικασία παρακμής.
Τα τελειωτικά χτυπήματα στην αίγλη του Ανίου κατάφεραν ο καταστροφικός σεισμός του 1319 και η κατάληψή του από τον Ταμερλάνο το 1380. Μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας του βασιλείου στο Ερεβάν στις αρχές του 15ου αιώνα, ο οικισμός άρχισε σταδιακά να συρρικνώνεται, ώσπου εγκαταλείφθηκε ολοκληρωτικά στα μέσα του 18ου αιώνα.
Παρ’ όλα αυτά, η ανάμνηση της παλιάς αίγλης της πόλης εξακολούθησε να παραμένει ζωντανή μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ανασκαφές ξεκίνησαν στην περιοχή και μεγάλος αριθμός κτηρίων βγήκε στην επιφάνεια. Το 1921 ο χώρος πέρασε στην επικράτεια της Τουρκίας, ενώ είχε ήδη λεηλατηθεί σε μεγάλο βαθμό. Οι Αρμένιοι αντέδρασαν και κατηγόρησαν τους Τούρκους για παραμέληση των μνημείων, με τους Τούρκους να ανταπαντούν ότι οι εκρήξεις στο γειτονικό λατομείο που βρισκόταν στην αρμενική πλευρά προκαλούσαν δονήσεις στο χώρο.
Μέχρι το 2004 η περιοχή ήταν υπό στρατιωτικό έλεγχο και απαιτούνταν ειδική άδεια για τους επισκέπτες, ενώ ο σεισμός του 1988 και η αμέλεια των αρχών είχαν ως αποτέλεσμα ανεπανόρθωτες ζημιές. Το 2016 η UNESCO συμπεριέλαβε το Ανί στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς παρουσιάζει ένα πανόραμα της εξέλιξης της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής της περιοχής.
Σήμερα το Ανί μοιάζει με πόλη-φάντασμα. Τα ερείπια που σώζονται στο χώρο ανήκουν σε θρησκευτικά μνημεία, παλάτια και οχυρώσεις και έχουν χαρακτηριστεί από τους μελετητές ως μερικές από τις καλύτερες κατασκευές στον κόσμο από τεχνικής και αισθητικής άποψης. Τα σημαντικότερα μνημεία που έχουν διατηρηθεί είναι τα εξής:
- Τα τείχη της πόλης, τα οποία κατασκευάστηκαν τον 10ο αιώνα και ενισχύθηκαν τα κατοπινά χρόνια.
- Το κάστρο, σε μια φυσικά οχυρωμένη θέση πάνω στο λόφο, μαζί με τα ερείπια της Εκκλησίας του Παλατιού και του Μαυσωλείου των Παιδιών Πριγκίπων.
- Το Παλάτι, ένα στρατιωτικό κτήριο για την άμυνα της πόλης ή κατοικία ενός πλουσίου εμπόρου ή ευγενούς.
- Ο Καθεδρικός Ναός, μια βασιλική με τρούλο που χτίστηκε στα τέλη του 10ου και στις αρχές του 11ου αιώνα
- Η εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου (Τιγράν Χονέντς) του 13ου αιώνα, ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα κτίσματα της πόλης, με μοναδικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό.
- Η εκκλησία της Αγίας Σωτηρίας (1035), από την οποία σώζεται μόνο το δυτικό τμήμα, καθώς το ανατολικό μισό κατέρρευσε κατά την διάρκεια μιας καταιγίδας.
- Το Τέμενος Μινουτσίρ με τον εντυπωσιακό μιναρέ.
- Το Ζωροαστρικό Τέμπλο της φωτιάς, μια προχριστιανική κατασκευή του 4ου ή 5ου αιώνα μ.Χ.
- Η εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου των Αμπουγχανρέντς, κτίσμα του 10ου ή 11ου αιώνα.
- Η Γεωργιανή εκκλησία, κτίσμα του 13ου αιώνα, όταν η πόλη ήταν κάτω από την εξουσία των Γεωργιανών.
- Η γέφυρα στο ποταμό Ακχουριάν, το τόξο της οποίας έχει καταρρεύσει και σώζονται μόνο οι βάσεις στις δύο πλευρές του ποταμού.
- Το Μοναστήρι των Παρθένων Χριψιμιάνων, από το οποίο σώζεται μόνο ένα παρεκκλήσι σε ένα βραχώδες ακρωτήριο με θέα τον ποταμό Ακχουριάν.
Πηγές: Unesco, Wikipedia, BBC, National Geographic
