Η Μερβ είναι μια πανάρχαια πόλη στην κεντρική Ασία, στο σημερινό κράτος του Τουρκμενιστάν. Ήταν μία από τις πόλεις-οάσεις κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού και λόγω της καίριας στρατηγικής της θέσης – ανάμεσα στα υψίπεδα του Αφγανιστάν και στην έρημο Καρακούμ – και των πλούσιων αποθεμάτων νερού έγινε το μήλο της έριδας για πολλούς κατακτητές. Μάλιστα, αν και λησμονημένη σήμερα, ήταν κάποτε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου.
Η ιστορία της ξεκινάει από την προϊστορική εποχή, καθώς ίχνη κατοίκησης στην περιοχή εντοπίζονται ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. Κατά την αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών στην Περσία ήταν πρωτεύουσα της σατραπείας της Μαργιανής.
Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφτηκε την πόλη τη μετονόμασε σε Αλεξάνδρεια και οι διάδοχοί του Σελευκίδες σε Αντιόχεια στη Μαργιανή. Μετά την πτώση των Σελευκιδών πέρασε στον έλεγχο του βασιλείου της Βακτρίας και της Παρθίας και αργότερα της αυτοκρατορίας των Κοσσανών, που εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα του σημερινού Αφγανιστάν και στα βόρεια της ινδικής υποηπείρου μεταξύ του 1ου και του 3ου αιώνα μ.Χ.
Στα μέσα του 3ου αιώνα κατακτήθηκε από τους Σασσανίδες της Περσίας και παρέμεινε υπό την εξουσία τους μέχρι την κατάλυση του κράτους τους από τους Άραβες στα μέσα του 7ου αιώνα. Όλη αυτή την περίοδο η Μερβ ήταν σημαντικό κέντρο του Βουδισμού, με πολλούς βουδιστικούς ναούς και μοναστήρια, αλλά και του ζωροαστρισμού και του χριστιανισμού.
Με την αραβική κατάκτηση και την επικράτηση του Ισλάμ τον 7ο αιώνα η Μερβ έγινε τμήμα του χαλιφάτου των Ομεϋαδών αρχικά και των Αββασιδών αργότερα, ως πρωτεύουσα της επαρχίας του Χορασάν, και δέχτηκε πλήθος Αράβων εποίκων. Σταδιακά αναδείχθηκε σε μια πόλη «ευχάριστη, φίνα, κομψή, έξυπνη και μεγάλη», σύμφωνα με τον Άραβα γεωγράφο του 10ου αιώνα Αλ Μουκαντασί. Την ίδια περίοδο υπήρξε, μαζί με την Σαμαρκάνδη και τη Μπουχάρα, σημαντικό κέντρο των Αράβων λογίων, οι οποίοι μελετούσαν στις βιβλιοθήκες της.
Το 1037 καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους και σταδιακά αναδείχθηκε στον αγαπημένο τόπο κατοικίας των ηγεμόνων τους. Την εποχή αυτή η πόλη έφτασε στο απόγειο της ακμής της, ως σημαντικός εμπορικός σταθμός στο Δρόμο του Μεταξιού, αγγίζοντας κατά τον 12ο αιώνα τους 500.000 κατοίκους (πιθανότατα η τρίτη σε μέγεθος πόλη την εποχή εκείνη), και αναφέρεται ως η πρωτεύουσα του ανατολικού μουσουλμανικού κόσμου και η «μητέρα του κόσμου», κατά τους Άραβες και Πέρσες γεωγράφους. Η Μερβ ήταν σημαντικό κέντρο για το εμπόριο υφασμάτων από μετάξι και βαμβάκι, απ’ όπου πήγαζε ο πλούτος και η ευημερία της. Διέθετε κανάλια και γέφυρες, πλούσιους κήπους και καλλιέργειες, ήταν οχυρωμένη με ισχυρά τείχη και πύργους, είχε πυκνοχτισμένα σπίτια, τζαμιά, βιβλιοθήκες και λουτρά. Ήταν, επίσης, φημισμένη ως κέντρο παιδείας και πολιτισμού: στην πόλη έζησαν πολλοί ποιητές, αστρονόμοι, μαθηματικοί, γιατροί και μουσικοί.
Η λαμπρή περίοδος της Μερβ κράτησε μέχρι το 1221, όταν ο Τολούι Χαν, γιος του διαβόητου Μογγόλου κατακτητή Τζένγκις Χαν, εισέβαλε στην πόλη. Σύμφωνα με χρονικά της εποχής, ο Τολούι διέταξε τη θανάτωση όλων σχεδόν των κατοίκων και εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων που είχαν καταφύγει εκεί, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Παρά την περιορισμένη ανάκαμψη της Μερβ τους επόμενους αιώνες, η πόλη δεν έφτασε ποτέ ξανά το παλιό της μεγαλείο.
Το 1788 ο εμίρης της Μπουχάρας κατέλαβε την πόλη και την ερήμωσε ολοκληρωτικά, ενώ ο πληθυσμός της κατέφυγε στις γειτονικές περιοχές της Σαμαρκάνδης και της Μπουχάρας. Απόγονοι των παλιών κατοίκων της Μερβ ζουν μέχρι και σήμερα στις περιοχές αυτές, ξεχωρίζοντας ως σιίτες από τους ντόπιους σουνίτες κατοίκους.
Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή έγιναν από Ρώσους στα τέλη του 19ου αιώνα, η συστηματική όμως ανασκαφή πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία Τουρκμένων και Βρετανών αρχαιολόγων από το 1992. Ανακαλύφθηκαν τέσσερις τειχισμένες πόλεις που αντιστοιχούν στις τέσσερις βασικές περιόδους ακμής της Μερβ: αχαιμενιδική, ελληνιστική-σασσανιδική, αββασιδική-σελτζουκική και τιμουριδική (μογγολική). Διάφορα άλλα αρχαία κτίσματα βρίσκονται διασκορπισμένα ανάμεσα στις τέσσερις πόλεις, αποτελώντας όλα μαζί το «Αρχαιολογικό Πάρκο της Αρχαίας Μερβ», έναν από τους πιο εντυπωσιακούς και πολύπλοκους αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο.
Από τα σημαντικότερα μνημεία που σώζονται είναι πολλά τμήματα οχυρώσεων και φρουρίων (όπως η αρχαία ακρόπολη Erk Kala), το μαυσωλείο του σουλτάνου Σαντζάρ του 12ου αιώνα, το Μεγάλο και το Μικρό Kyz Kala, διώροφα παλάτια φρουριακής μορφής, πιθανότατα κατοικίες πλουσίων, καθώς και το Kepderihana, ένα περίεργο κτίσμα που πιθανότατα χρησίμευε ως περιστερώνας. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ένα ψηλό κωνικό κτήριο, στο οποίο οι κάτοικοι συσσώρευαν χιόνι κατά τη διάρκεια του χειμώνα και το χρησιμοποιούσαν ως ψυγείο!
Ο αρχαιολογικός χώρος της Μερβ συμπεριλήφθηκε στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 1999.
Διαβάστε την ιστορία του Γκεμπεκλί Τεπέ (ο Λόφος της Κοιλιάς ελληνιστί) κοντά στην πόλη Ούρφα στη νοτιοανατολική Τουρκία, εκεί που λέγεται ότι βρέθηκε ο αρχαιότερος ναός του κόσμου!
Πηγές: Unesco, Atlasobscura, TheGuardian, Wikipedia
