Από το διάσημο μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ, το έτος 1984 ήταν συνώνυμο με ένα κάπως σκοτεινό μέλλον. Ωστόσο, το έτος 1984 στην Ολλανδία (σσ. Κάτω Χώρες), είδε την ολοκλήρωση δύο πολύ αισιόδοξων, πειραματικών – και ΓΕΩμετρικών – αρχιτεκτονικών σχεδίων επιστημονικής φαντασίας: τα περίφημα kubuswoningen στο Ρότερνταμ, σχεδιασμένα από τον Piet Blom, και τα πολύ λιγότερο γνωστά bolwoningen στο Den Bosch, με τα οποία θα ασχοληθούμε σήμερα.
Η γειτονιά του Maaspoort στην πόλη Den Bosch είναι ένα τυπικό ολλανδικό προάστιο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980: μικρά δρομάκια, καφετιά σπίτια με τριγωνικές στέγες και μικροσκοπικούς μπροστινούς κήπους. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο συνηθισμένο. Αμ δε! Δίπλα σε ένα κανάλι και σε ένα πάρκο στη μέση του προαστίου, έχει ενσωματωθεί απείθαρχα μια συστάδα από 50 λευκές σφαιρικές κατοικίες που μοιάζουν με μανιτάρια Portobello, βγαλμένα απευθείας από σκηνικά ταινίας επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του 1960.
Τα bolwoningen (που μεταφράζονται είτε ως “οικίες-μπάλες” ή “οικίες-βολβοί”) σχεδιάστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από τον ιδιότυπο καλλιτέχνη και γλύπτη Dries Kreijkamp και χτίστηκαν το 1984. Μοιράζονται αρκετά χαρακτηριστικά με τα πολύ πιο διάσημα kubuswoningen (“οικίες-κύβοι”) του Piet Blom στο Ρότερνταμ – που κατασκευάστηκαν την ίδια χρονιά και σχεδιάστηκαν με παρόμοιο πνεύμα.
Αλλά ενώ τα κυβόσπιτα του Blom είναι μόνο μια ακόμη παράξενη νότα στην αρχιτεκτονική κακοφωνία του Ρότερνταμ, τα bolwoningen είναι πραγματικά εξωγήινα στην βαρετή γειτονιά μιας μεσαίου μεγέθους πόλη.
Τα bolwoningen στηρίζονται στο έδαφος σε κυλίνδρους από πλίνθους που μοιάζουν με μίσχους. Μπαίνοντας από την κεντρική είσοδο σε ένα από αυτά τα σπίτια, θα βρείτε έναν μικρό αποθηκευτικό χώρο και μια σκάλα που οδηγεί στον “όροφο” από πάνω. Η σκάλα περιστρέφεται γύρω από το εσωτερικό της σφαίρας, οδηγώντας πρώτα στο υπνοδωμάτιο, στο μπάνιο και την τουαλέτα και ακολουθούν στο τέλος το σαλόνι και η κουζίνα. Έξι στρογγυλά παράθυρα με διάμετρο 1,20 μέτρα και ένα μεγάλο παράθυρο οροφής επιτρέπουν να μπει πολύ φως της ημέρας στο χώρο.
Το φως ρέει ελεύθερα σε όλο τον σφαιρικό χώρο, στην λογική των loft χωρίς χωρισμένα δωμάτια και ορόφους. Χάρη σε αυτή τη εμπνευσμένη διάταξη, κάθε σπίτι δεν μοιάζει καθόλου στενό παρά τα 55 τετραγωνικά μέτρα του.
Ο ιθύνων νους πίσω από το project, ο οποίος πέθανε στις 26 Νοεμβρίου 2014, ήταν απόλυτα πεπεισμένος για τη δημιουργία του. Γεννημένος το 1937, έτρεφε μια γοητεία για τις σφαίρες ως φοιτητής τέχνης στις δεκαετίες του 1950 και του 1960. «Οι Ινουίτ ήξεραν πραγματικά τι έκαναν, με τα ιγκλού τους. Το ίδιο έκαναν και οι αφρικανικές φυλές που χτίζουν στρογγυλές πήλινες καλύβες», είπε κάποτε σε μια συνέντευξη.
«Το σχήμα της σφαίρας είναι εντελώς αυτονόητο. Είναι το πιο οργανικό και φυσικό σχήμα. Εξάλλου, η σφαιρικότητα είναι παντού: ζούμε πάνω σε μια υδρόγειο σφαίρα, γεννιόμαστε από μια υδρόγειο. Η υδρόγειος συνδυάζει τον μεγαλύτερο δυνατό όγκο με τη μικρότερη δυνατή επιφάνεια, επομένως χρειαζόμαστε ελάχιστο υλικό για αυτήν. Εξοικονομεί χώρο, είναι πολύ οικολογικό και σχεδόν χωρίς συντήρηση. Χρειάζεται να πω περισσότερα;».
Αλλά έτσι όπως τα έφερε η ζωή, το όνειρό του αλλοιώθηκε όταν ήρθε η μεγάλη στιγμή της πραγματοποίησης. Ο κύριος λόγος για την κατασκευή των κατοικιών ήταν μια ειδική ολλανδική επιδότηση για πειραματικά έργα στέγασης, που δημιουργήθηκε το 1968. Τα περισσότερα θρυλικά ολλανδικά οικιστικά έργα από τη δεκαετία του 1970 – όπως τα πρώτα κυβικά σπίτια στο Helmond και το συγκρότημα από Kasbah στο Hengelo – ήταν χρηματοδοτημένα από αυτή την επιδότηση.
Τα bolwoningen ήταν τα τελευταία που επωφελήθηκαν από την επιχορήγηση, πριν καταργηθεί το 1984. Αλλά το δημοτικό τμήμα στέγασης δεν διευκόλυνε τα πράγματα για τον Kreijkamp. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης ζούσε σε ένα συγκρότημα bolwoningen στην πόλη Vlijmen, αποτελούμενο από δυόμισι σφαίρες, τοποθετημένα στο έδαφος, χωρίς βάση. Τα σπίτια στο Den Bosch κανονικά θα είχαν κατασκευαστεί σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, αλλά λόγω των οικοδομικών κανονισμών και παρεμβάσεων από την κατασκευαστική εταιρεία, ο Kreijkamp χρειάστηκε να κάνει αρκετές αλλαγές.
Ο μεγαλύτερος συμβιβασμός που έκανε, εκτός από τους μίσχους ήταν τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν: ιδανικά, οι σφαίρες θα έπρεπε να ήταν κατασκευασμένες από πολυεστέρα, καθιστώντας τις εξαιρετικά ελαφριές. Αλλά λόγω των κανονισμών πυρασφάλειας χρησιμοποιήθηκαν δύο στρώσεις σκυροδέματος ενισχυμένες από υαλοβάμβακα και μόνωση από ορυκτοβάμβακα.
Παρά τους συμβιβασμούς, ο Kreijkamp ήταν πεπεισμένος ότι το Den Bosch ήταν μόνο η αρχή και ότι τα σπίτια του θα κατακτούσαν τον κόσμο. Άλλωστε δημοσιογράφοι, αρχιτέκτονες και τουρίστες έρχονταν από όλο τον κόσμο για να τα δουν. Ενθαρρυμένος από την προσοχή των μέσων ενημέρωσης (σσ. δεν είχαμε τότε και social media), έκανε σχέδια για μαζική παραγωγή – κάτι που δεν συνέβη ποτέ. Τα επόμενα χρόνια, έκανε εκατοντάδες προτάσεις και προσφορές προϋπολογισμού για την ανάπτυξη τέτοιων οικισμών, χωρίς επιτυχία.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η κατασκευαστική εταιρεία εξέτασε το ενδεχόμενο και την κατεδάφιση των bolwoningen, επειδή υπήρχαν παράπονα για ρωγμές και διαρροές, ενώ ένα σπίτι είχε αρχίσει να βυθίζεται. Μια ενδελεχής ανακαίνιση και η προσθήκη ενός αποθηκευτικού χώρου έσωσαν τις σφαίρες, αλλά δεν ενέπνευσαν τον δήμο να θέλει περισσότερα.
Ωστόσο, ο επίμονος Kreijkamp δεν το έβαλε κάτω και σχεδίασε νέα πλωτά σπίτια από πολυεστέρα αυτή τη φορά, που τροφοδοτούνται από ηλιακή ενέργεια και ανεμογεννήτριες ενώ παράλληλα είναι εξοπλισμένα με εξωλέμβια μηχανή! Μάλιστα βρήκε ένα εργοστάσιο στο Ντουμπάι που θα μπορούσε να αναλάβει την παραγωγή με μόλις 102.000 ευρώ το σπίτι.
Το τελευταίο πρότζεκτ του έμεινε στα χαρτιά!
Πηγές: Uncube Magazine, Wikipedia, Bolwoning, Superformosa, Unusual Places
