Στα βορειοδυτικά της Λιβύης, στα σύνορα με την Αλγερία και την Τυνησία, βρίσκεται μια πόλη χτισμένη σε μια όαση. Είναι η Γκανταμές (Ghadamès), γνωστή και ως «μαργαριτάρι της ερήμου», μία από τις αρχαιότερες πόλεις στη Σαχάρα και ένα θαυμάσιο δείγμα παραδοσιακού οικισμού.
Αρχαιολογικά ευρήματα έχουν αποδείξει ότι η περιοχή κατοικούνταν ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ., πιθανότατα λόγω της πρόσβασης σε νερό και της στρατηγικής της θέσης πάνω στους αρχαίους δρόμους των καραβανιών της Σαχάρας. Ωστόσο, οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες προέρχονται από τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν η πόλη ονομαζόταν Κύδαμος (Cydamus) και ήταν ένα ισχυρό οχυρό, το οποίο ωστόσο εγκαταλείφθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. Από παραφθορά του ρωμαϊκού ονόματος θεωρείται ότι προήλθε το όνομα Γκανταμές, ή κατ’ άλλους από την αρχαία βερβερική φυλή των Τινταμένσι.
Τον 6ο αιώνα μ.Χ. στην πόλη υπήρχε μια χριστιανική επισκοπή μέχρι περίπου τον ύστερο 7ο αιώνα που κατακτήθηκε από τους μουσουλμάνους Άραβες. Για πολλούς αιώνες ήταν κέντρο του αραβικού δουλεμπορίου αλλά και γενικά των εμπορικών δικτύων της Σαχάρας.
Η παλιά πόλη της Γκανταμές περιβάλλεται από τείχη που περικλείουν ένα δίκτυο από στενά, πλακόστρωτα δρομάκια και σπίτια βαμμένα άσπρα, προκειμένου να αντανακλούν τη ζέστη της ερήμου.
Χαρακτηριστικό των σπιτιών είναι ο οριζόντιος διαχωρισμός των λειτουργιών: στο ισόγειο αποθηκεύονται οι προμήθειες, στον όροφο διαμένει η οικογένεια, ενώ υπάρχουν και ανοιχτές ταράτσες που επικοινωνούν μεταξύ τους και προορίζονται για τις γυναίκες.
Οι δρόμοι σε πολλά σημεία είναι στεγασμένοι για την προστασία των κατοίκων από τη ζέστη το καλοκαίρι και το κρύο το χειμώνα και δημιουργούν στοές που συχνά χρησιμεύουν ως τόποι συνάθροισης, κυρίως για τους άντρες. Οι στοές διαθέτουν ένα σύστημα ανοιγμάτων που επιτρέπουν στις ακτίνες του ήλιου να εισέρχονται και να διατηρούν τη θερμοκρασία σε ένα σταθερό επίπεδο, περίπου 20 βαθμούς Κελσίου όταν έξω έχει 50…
Διαβάστε επίσης: Η Ανάσα της Ερήμου, μια μυστικιστική σπείρα στην Ανατολική Σαχάρα
Τα κτήρια είναι κατασκευασμένα με παραδοσιακά υλικά, όπως πέτρα, τούβλα από λάσπη και κορμούς από φοίνικες, ενώ στο εσωτερικό και σε μεγάλο μέρος των εξωτερικών τοίχων είναι ασβεστωμένα και διακοσμημένα με περίπλοκα, εγχάρακτα και ζωγραφισμένα μοτίβα. Το κυκλικό σχήμα του οικισμού, η διάταξη του δομημένου χώρου και ο σχεδιασμός των κτηρίων είναι στενά συνυφασμένα με τις σκληρές κλιματολογικές συνθήκες της ερήμου.
Ωστόσο, η ισορροπία ανάμεσα στα φυσικά και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι εύθραυστη και εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την παροχή νερού και τον πληθυσμό του οικισμού.
Αντίθετα με άλλες πόλεις-οάσεις, στη Γκανταμές οι φοίνικες, οι οπωρώνες και οι κήποι βρίσκονται εντός των τειχών, παρέχοντας χουρμάδες, φρούτα, λαχανικά και δημητριακά για την αγορά. Σήμερα, η οικονομία στηρίζεται επίσης στην παραδοσιακή χειροτεχνία και στον τουρισμό.
Η παλιά πόλη της Γκανταμές, αν και εγγράφηκε στη λίστα παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 1986, έχασε κατά τη δεκαετία του 1990 τον πληθυσμό της, ο οποίος μεταφέρθηκε σε κοντινές περιοχές, αφήνοντας τα παλιά κτήρια σε εγκατάλειψη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις ζημιές που υπέστη η πόλη από τον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, οδήγησε στον χαρακτηρισμό της ως μνημείου σε κίνδυνο.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες για την αναβίωση του οικισμού. Πολλοί από τους κατοίκους επιστρέφουν στην παλιά πόλη, καθώς οι τοίχοι της προσφέρουν πολύ καλύτερη προστασία από την ανυπόφορη ζέστη…
Δείτε το υπέροχο βιντεάκι της UNESCO για την Γκανταμές:
Πηγές: Wikipedia, Unesco, Britannica, Atlas Obscura, Natural Homes
Διαβάστε στη συνέχεια: Τουαρέγκ, οι μπλε άνθρωποι της ερήμου
