Οι Τουαρέγκ είναι ένας νομαδικός λαός που συναντάμε κυρίως στη Κεντρική και Νότια Σαχάρα. Η ονομασία τους σημαίνει περιπλανώμενος και στη γλώσσα τους είναι οι Ιμουχάγ που μεταφράζεται ως ελεύθεροι. Με συνολικό πληθυσμό περίπου 1,2 εκατομμύρια δεν έχουν πατρίδα οργανωμένη και ζουν σε δυο μεθοριακές ζώνες της νοτιοδυτικής Λιβύης, την Αλγερία, στο Μάλι, το Νίγηρα και στον βορρά της Μπουρκίνα Φάσο.
Ονομάζονται και “Μπλε Άνθρωποι” αφού με τα χρόνια το δέρμα τους αρχίζει να βάφεται από τα ρούχα τους που είναι βαμμένα με το χαρακτηριστικό λουλακί χρώμα. Λιώνουν μπλε σκόνη με μια πέτρα πάνω στο ύφασμα. Το συγκεκριμένο ύφασμα και το χρώμα προέρχονται από τη Νιγηρία και πολλοί έμποροι σε καραβάνια ταξιδεύουν σε διάφορες πόλεις αρκετά χιλιόμετρα μακριά για αυτό το λόγο.
Ο κανόνας κάλυψης του προσώπου που επιβάλλει το Ισλάμ, στην δική τους περίπτωση αντιστρέφεται. Οι άντρες είναι που καλύπτουν τα πρόσωπα τους με τα παραδοσιακά τουρμπάνια -Tagelmust- αφήνοντας μόνο τα μάτια ακάλυπτα. Μάλιστα η παραδοσιακή τελετή ενηλικίωσης που τους αποκαλούν άντρες πια, περιλαμβάνει πώς να τυλίγουν το πρώτο τουρμπάνι γύρω από το κεφάλι τους.
Βέβαια εκτός από την παράδοση βοηθάει από τις αμμοθύελλες όταν μετακινούνται αλλά επίσης προσφέρει προστασία από τον ήλιο και τις υψηλές θερμοκρασίες της ερήμου. Επίσης σύμφωνα με το μύθο εμποδίζει τα κακά πνεύματα να μπουν στο σώμα. Τέλος εάν ένας πολεμιστής πεθάνει με ακάλυπτο πρόσωπο χάνει την ψυχή του, όπου διαφεύγει από το στόμα και τη μύτη.
Από την άλλη οι γυναίκες φορούν φούστα και δυο φαρδιές χιτώνες από πάνω. Ο πρώτος συνήθως είναι άσπρος και ο δεύτερος μαύρος ή κοκκινωπός. Πάνω τώρα από τον χιτώνα φορούν έναν κόκκινο μανδύα που το τυλίγουν γύρω από το σώμα τους. Το μαύρο πέπλο που φορούν στο κεφάλι τους αφήνει τελείως ακάλυπτο το πρόσωπο τους.
Η κύρια ασχολία των Τουαρέγκ είναι το εμπόριο του αλατιού, χουρμάδων και διαφόρων προϊόντων βιοτεχνίας. Συνήθως τρέφονται με προϊόντα που παράγουν τα ζώα τους και που βρίσκουν στην όαση.
Σχετικά με τα σπίτια τους, χτίζονται συνήθως σε οχυρωμένα χωριά και τα χρησιμοποιούν στη διάρκεια της ξηρής άλλα και της κρύας περιόδου. Είναι πέτρινα και τους προστατεύουν καλύτερα από τις μεγάλες αλλαγές της θερμοκρασίας. Στη διάρκεια της ζεστής περιόδου ζουν κυρίως σε σπίτια που είναι φτιαγμένα από φοινικόκλαδα για να είναι πιο δροσερά.
Από την άλλη οι νομάδες της φυλής κατοικούν σε σκηνές. Η είσοδος των σκηνών είναι στραμμένη πάντα στο βορρά ή στο νότο για να είναι αντίθετη με του ανέμους που στην έρημο είναι ανατολικοί ή δυτικοί.
Η γλώσσα των Τουαρέγκ θεωρείται πολιτιστικός θησαυρός και ονομάζεται Ταμασέκ. Χρονολογείται από τις αρχαίες Βερβερικές διαλέκτους και διαθέτει το δικό της σύστημα γραφής. Το αλφάβητο τους ονομάζεται Τιφινάγ και προέρχεται από το φοινικικό αλφάβητο. Βέβαια δεν είναι πολύ διαδεδομένη η χρήση του και δεν έχουν εκδοθεί παρά ελάχιστα βιβλία με το συγκεκριμένο αλφάβητο.
Έπειτα και στη μουσική εμφανίζουν μια ιδιαιτερότητα με τον συνδυασμό κρουστών και ψαλμών να καταφέρνει να υπνωτίζει τον εκάστοτε ακροατή. Οι γυναίκες της φυλής παίζουν ένα μονόχορδο μουσικό όργανο το Ίμσαντ. Ο χορός τους είναι η γκουέντρα, ένα χορός καθιστός αφού οι σκηνές τους δεν επιτρέπουν και άλλου είδους κίνηση.
Το Φεστιβάλ De l΄ Air είναι ένα ετήσιο γεγονός όπου οι Τουαρέγκ γιορτάζουν με ποίηση μουσική και χορό. Μόνο οι άνδρες επιτρέπεται να πάρουν μέρος στο χορό. Αρκετοί άνδρες της φυλής είναι επιδέξιοι τυμπανιστές. Κάθε μέλος της φυλής κρατάει ένα ιερό τύμπανο που σύμφωνα με τη παράδοση τους διαθέτει μυστικιστική δύναμη.
Οι παραδόσεις των Τουαρέγκ παρουσιάζουν μπόλικο ενδιαφέρον. Αν και οι περισσότεροι είναι Μουσουλμάνοι διατηρούν κάποιες δοξασίες της προ-ισλαμικής περιόδου ενώ πιστεύουν και στα πνεύματα και οι γυναίκες φορούν φυλακτά.
Ακόμα επιτρέπουν προγαμιαίες σχέσεις και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παντρεύονται οι γυναίκες σε ηλικία μεγαλύτερη από το συνηθισμένο για τις περιοχές. Οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να μορφωθούν και γνωρίζουν τη δική τους γραφή που διδάσκεται από μάνα σε κόρη.
Αξιοσημείωτο γεγονός ότι επιτρέπονται και τα προγαμιαία συμβόλαια και είναι συνηθισμένη πρακτική ενώ σε ενδεχόμενο διαζύγιο η γυναίκα είναι εκείνη που κρατά τη σκηνή και τα ζώα. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες παίρνουν την απόφαση για διαζύγιο.
Δεν θεωρείται ακριβώς μητριαρχική κοινωνία αφού οι άντρες, σχετικά με τη πολιτική, είναι εκείνοι που παίρνουν τις αποφάσεις αλλά μάλλον οι γυναίκες κινούν τα νήματα στο παρασκήνιο. Η φιλοξενία των Τουαρέγκ θεωρείται μνημειώδης και τους ταξιδιώτες που συναντούν τους υποδέχονται με τιμές βασιλιά.
Τον 5ο αιώνα π.Χ., ο πατέρας της ιστορίας, Ηρόδοτος κατέγραψε ότι στην περιοχή της Λιβύης κατοικούσε μια φυλή γνωστή ως Γαράμαντες. Σύμφωνα με εικασίες ο αρχαίος αυτός λαός είναι εκείνος που κατάγονται οι Τουαρέγκ.
Η γνωστή ιστορία τους ξεκινάει από τη συνένωση διάφορων Βερβερικών φυλών. Το 400 μ.Χ. εγκαταστάθηκαν στη Σαχάρα υπό τη καθοδήγηση της Βασίλισσας Τίν Χινάν. Τον 7ο αιώνα όταν οι Άραβες κατέκτησαν τη Βορειοδυτική Αφρική, οι Τουαρέγκ ξεκίνησαν τη μετακίνηση τους νοτιοδυτικά. Έφτασαν μέσα στο πέρασμα των αιώνων, στον Νίγηρα περίπου τον 11ο αιώνα. Μάλιστα το Τιμπουκτού, το τότε πνευματικό κέντρο του Μουσουλμανικού κόσμου οφείλει την ίδρυση τους στους Τουαρέγκ.
Τον 14ο αιώνα στράφηκαν στην ισλαμική πίστη που παραμένει η θρησκεία τους έως σήμερα. Στο σημείο αυτό η θέση τους έδωσε την ευκαιρία να συμμετάσχουν στο Υπέρ-Σαχάριο εμπόριο και τους έδωσε μια οικονομική άνεση.
Τις εποχές που το εμπόριο τους βρίσκονταν στη κορύφωση του, τη δεκαετία ’20 και του ’30 τα καραβάνια αποτελούνταν από 20.000 καμήλες.
Η πτώση τους άρχισε σταδιακά μετά την αποικιοκρατία και τη Γαλλική κατοχή όπου επέβαλε στους Τουαρέγκ βαριά φορολογία και υποχρεωτική στράτευση στον Γαλλικό στρατό. Το σημαντικότερο ήταν η εκμετάλλευση της εργασίας και των πόρων των Τουαρέγκ. Άρχισαν να επαναστατούν εναντίον των Γάλλων αλλά δεν κατάφεραν να κερδίσουν την αυτονομία τους.
Η κατάρρευση της αποικιοκρατίας και η χάραξη των συνόρων των χωρών της Αφρικής, έφεραν ως αποτέλεσμα οι Τουαρέγκ να βρεθούν διασκορπισμένοι και τελείως αποκομμένοι από τα κράτη που σχηματίστηκαν. Στράφηκαν εναντίον του κράτους του Μαλί αυτή τη φορά αλλά και πάλι η εξέγερση καταπνίγηκε.
Τη δεκαετία του ΄70 αυτή τη φορά στο Νίγηρα απέτυχαν εκ νέου να ενσωματωθούν στο κράτος ενώ η αναβίωση τη δεκαετία του ΄90 της διαμάχης με το Μαλί δεν είχε πάλι αίσιο τέλος. Πολλές φορές οι διαμάχες μεταξύ των φυλών-ομάδων των Τουαρέγκ έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αποτυχία των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων.
Το 2012 το Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα του Αζαουάντ, μια συνιστώσα των Τουαρέγκ στο Μαλί κήρυξε την ανεξαρτησία της περιοχής. Το Αζαουάντ είναι μια περιφέρεια που θεωρείται η φυσική κοιτίδα των Τουαρέγκ.
Πολέμησαν για τον Καντάφι στη Λιβύη, βρέθηκαν στο επίκεντρο της Αραβικής Άνοιξης, της γιγάντωσης της Αλ Κάιντα, των εμπόρων ναρκωτικών και ένιωσαν την απειλή από την άνοδο του ISIS και της Μπόκο Χάραμ.
Οι δυσκολίες κάθε εποχής και η ιστορική κληρονομιά σε συνδυασμό με τις παραδόσεις τους έχει οδηγήσει τους Τουαρέγκ στον αγώνα για την ανεξαρτησία τους. Το όραμα τους για την δημιουργία βασιλείου στην έρημο, το “Αζαουάντ”, δείχνει να απομακρύνεται.
Οι αγροτικές πολιτικές που περιορίζουν τον νομαδικό τρόπο ζωής και οι περιορισμοί στο εμπόριο τους, έχει οδηγήσει αρκετούς να εγκαταλείψουν την έρημο για να εγκατασταθούν στις πόλεις ή σε πρόχειρους καταυλισμούς. Εκεί δουλεύουν ως σιδεράδες, δερματοτεχνίτες και ξεναγοί.
Ακόμα οι βροχές γίνονται όλο και πιο σπάνιες και έτσι οι Τουαρέγκ δυσκολεύονται να συντηρήσουν τα μεγάλα κοπάδια ζώων. Τα ζώα είναι το παν για τους Τουαρέγκ αφού από αυτά τρέφονται, τα εμπορεύονται , χρησιμοποιούν το δέρμα τους άρα εάν πεθαίνουν αυτά αργοπεθαίνουν και οι ίδιοι οι Τουαρέγκ.
BONUS FACT: Η παράδοση των Τουαρέγκ στη μουσική έχει δώσει και μια ροκ μπάντα ξεχωριστή, τους Tinariwen. Η ιστορία τους ξεκινάει όταν σε μικρή ηλικία τα μέλη της μπάντας ζουν έντονα τις διαμάχες με τους αποικιοκράτες και προσπαθούν να βρουν καταφύγιο στη μουσική και τις παραδοσιακές γιορτές των Τουαρέγκ.
Συνεχίζεται το 1979 όταν ο Καντάφι απευθύνει κάλεσμα στους εξόριστους Τουαρέγκ για εκπαίδευση στα στρατόπεδα τους. Τους υπόσχεται μια νέα πατρίδα και πάνω από όλα εκδίκηση. Εκεί ηχογραφούν τις πρώτες κασέτες και μιλούν για εξέγερση , νοσταλγία για την έρημο κα πόθο για ελευθερία. Οι κασέτες γίνονται ανάρπαστες και φτάνουν σε κάθε χωριό Τουαρέγκ.
Μια ροκ μπάντα που συνάμα είναι και κίνημα. Το είδος της μουσικής των Tinariwen εξελίχθηκε κα ονομάζεται Tisoumaren. Έχουν αποκτήσει το σεβασμό και έχουν κάνει συνεργασίες με φωνές όπως του Robert Plant των Led Zeppelin αλλά και του Carlos Santana. Τα δυναμικά ροκ μπλουζ της ερήμου είναι μια ιστορία πόνου και ελπίδας.
BONUS FACT: Η Fatou Seidi Ghali είναι η πρώτη επαγγελματίας κιθαρίστρια των Τουαρέγκ (Tuareg). Το 2016 δημιούργησε το συγκρότημα Les Filles de Illighadad, όπου Illighadad είναι ένα μικρό χωριό της περιοχής των Τουαρέγκ, στην Σαχάρα του δυτικού Νίγηρα. Στο συγκρότημα συμμετέχουν άλλες δύο γυναίκες, η ξαδέρφη της, Alamnou Arkouni, που παίζει κρουστά και τραγουδάει και η Fatimata Ahmadelher, η οποία είναι η δεύτερη επαγγελματίας κιθαρίστρια που έχει υπάρξει έως τώρα, που επίσης παίζει κρουστά και τραγουδάει.
BONUS FACT: Η πιο γνωστή αλλά και πολυβραβευμένη ταινία που εξιστορεί την ζωή, το θάρρος αλλά και την τιμή ενός Τουαρέγκ είναι το “Τιμπουκτού” του Αμπντεραμάν Σισακό (2014).
Για περισσότερες φωτογραφίες επισκεφτείτε το blog του travel blogger & photographer Αλέξανδρου Τσούτη.
Διάβασε στη συνέχεια: Η φυλή Μπούτον της Ινδονησίας με τα διαπεραστικά μπλε μάτια
