Κατά τη μεταβατική εποχή από τη Μέση προς την Ύστερη Παλαιολιθική Περίοδο, γύρω στα 50.000 με 60.000 χρόνια από σήμερα, μέλη του είδους Homo sapiens, του ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου δηλαδή, άρχισαν σιγά-σιγά να μετακινούνται από την Αφρική προς την Ευρασία.
Εκεί συνάντησαν μέλη του είδους Homo neanderthalensis που ζούσαν ήδη στην περιοχή. Οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο είδη έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα την επιστημονική έρευνα που τα τελευταία χρόνια έχει κάνει σημαντικές προόδους στη μελέτη και κατανόησή τους.
Homo neanderthalensis: ο εξαφανισμένος ξάδερφος του ανθρώπου
Ο Homo neanderthalensis (ή Νεάντερταλ πιο απλά) είναι ένα είδος της βιολογικής οικογένειας των Ανθρωπίδων (που περιλαμβάνει ανθρωποειδή αλλά και είδη, όπως χιμπατζήδες, ουρακοτάγκους και γορίλες), το οποίο εμφανίστηκε στη γη πριν από περίπου 200.000 με 250.000 χρόνια και εξαφανίστηκε πριν από περίπου 40.000 χρόνια.
Ήταν συγγενικό με το είδος των Σάπιενς (τον σύγχρονο άνθρωπο δηλαδή που εμφανίστηκε πριν από περίπου 200.000 χρόνια), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο Σάπιενς κατάγεται από τον Νεάντερταλ. Τα δύο είδη συνυπήρχαν στον πλανήτη για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα με σχέσεις άλλοτε ανταγωνιστικές και άλλοτε όχι και τόσο, όπως θα δούμε παρακάτω…
Οι Νεάντερταλ ήταν πιο κοντοί από τους Σάπιενς, αλλά πιο μυώδεις και ρωμαλέοι, με πιο έντονη τριχοφυΐα. Αν και το κεφάλι τους ήταν μεγαλύτερο και με μεγαλύτερη εγκεφαλική χωρητικότητα, είχαν περιορισμένες πνευματικές ικανότητες σε σύγκριση με τους Σάπιενς.
Χρησιμοποιούσαν τη φωτιά και φορούσαν ρούχα, ενώ κατασκεύαζαν και αρκετά εκλεπτυσμένα λίθινα και οστέινα εργαλεία. Παρήγαν, μάλιστα, και μια υποτυπώδη μορφή τέχνης, αφού έχουν ανακαλυφθεί ζωγραφιές στις σπηλιές που ζούσαν.
Είναι πιθανό να έπαιζαν μουσική με μουσικά όργανα κατασκευασμένα από κόκκαλα, ενώ είχαν αναπτύξει και τον προφορικό λόγο. Θεωρείται, επίσης, ότι είχαν θρησκευτική συνείδηση, καθώς έθαβαν τους νεκρούς τους τελετουργικά.
Ζούσαν σε οργανωμένες ομάδες ή οικογένειες και γενικά είχαν αναπτύξει στη σκέψη και στη συμπεριφορά τους αρκετά προχωρημένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τα οποία τελειοποίησαν οι συγγενείς τους Σάπιενς…
Τι έδειξε η μελέτη του DNA για τις σχέσεις ανάμεσα σε Νεάντερταλ και Σάπιενς;
Το 2010 επιστήμονες-γενετιστές κατέγραψαν την αλληλουχία του πρώτου γονιδιώματος του Νεάντερταλ. Από τότε οι ερευνητές προσπαθούν να ανιχνεύσουν τι είδους σχέσεις είχαν αναπτύξει οι Σάπιενς με τους αρχαίους, εξαφανισμένους πια ξαδέλφους τους.
Τον Φεβρουάριο του 2002 δύο ερευνητές έκαναν μια εκπληκτική ανακάλυψη σε ένα υπόγειο σύστημα σπηλαίων στα νοτιοδυτικά Καρπάθια, κοντά στη ρουμανική πόλη Anina. Εκεί, σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο με το όνομα «Σπήλαιο των Οστών», ανάμεσα σε οστά αρκούδων, ανακάλυψαν ένα οστό από ανθρώπινη γνάθο. Η ραδιοχρονολόγηση έδειξε ότι προερχόταν από έναν από τους αρχαιότερους Σάπιενς που έζησαν στην Ευρώπη πριν από 40.000 χρόνια.
Όταν οι επιστήμονες ανέλυσαν το DNA του ευρήματος το 2015, διαπίστωσαν ότι το άτομο ήταν αρσενικό και πιθανότατα κατά 6-9% Νεάντερταλ, η μεγαλύτερη συγκέντρωση που είχε ανακαλυφθεί ποτέ σε Σάπιενς της εποχής και τριπλάσια από το 1-3% Νεάντερταλ που εντοπίζεται σε σημερινούς Ευρωπαίους και Ασιάτες. Κατέληξαν μάλιστα στο συμπέρασμα ότι είχε κληρονομήσει αυτό το DNA από κάποιον πρόγονό του που είχε διασταυρωθεί με Νεάντερταλ, περίπου τέσσερις με έξι γενιές πιο πίσω στο γενεαλογικό του δέντρο.
Ανάλογες διαπιστώσεις προέκυψαν και από άλλα ευρήματα, όπως ένα δόντι και ανθρώπινα οστά που ανακαλύφθηκαν στο σπήλαιο Μπάχο Κίρο στη Βουλγαρία ή ένα σχεδόν πλήρες γυναικείο κρανίο από το σπήλαιο Zlatý kůň στην Τσεχία. Η έρευνα των ευρημάτων αυτών έδειξε ότι οι Σάπιενς αυτοί είχαν προγόνους Νεάντερταλ περίπου έξι με επτά γενιές πίσω. Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδήγησαν τους ερευνητές στην εύλογη υπόθεση ότι οι Homo sapiens είχαν σεξουαλικές επαφές με τους Homo neanderthalensis στην περιοχή της Ευρώπης.
Η μεταφορά γονιδίων ανάμεσα σε Νεάντερταλ και Σάπιενς διαπιστώνεται και αντίστροφα. Το 2016, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι Νεάντερταλ που ζούσαν στα βουνά Αλτάι στη Σιβηρία μπορεί να μοιράζονταν το 1-7% του DNA τους με τους προγόνους των σύγχρονων Σάπιενς, οι οποίοι έζησαν πριν από περίπου 100.000 χρόνια. Η χρονολόγηση αυτή είναι ίσως μια απόδειξη ότι οι Σάπιενς μετακινήθηκαν από την Αφρική αρκετά νωρίτερα από τις 60.000 με 50.000 χρόνια πριν, όπως υποστήριζαν μέχρι σήμερα οι ερευνητές.
Ρομαντικές στιγμές…
Το 2017 η Laura Weyrich, μια ανθρωπολόγος από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, ερευνώντας μια ομάδα 13 Νεάντερταλ που βρέθηκαν στην περιοχή El Sidrón της βορειοδυτικής Ισπανίας ανακάλυψε κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Στο δόντι ενός από τους Νεάντερταλ υπήρχε ένας μικροοργανισμός -κάτι σαν βακτήριο- που ονομάζεται Methanobrevibacter oralis και βρίσκεται στα στόματά μας ακόμα και σήμερα.
Σύμφωνα με την Weyrich, αυτός ο μικροοργανισμός θα πρέπει να μεταφέρθηκε με κάποιον τρόπο από το στόμα ενός Σάπιενς στο στόμα του Νεάντερταλ. Ένας πιθανός τρόπος είναι το φιλί, καθώς μάλιστα έχουν διαπιστωθεί σεξουαλικές επαφές ανάμεσα στα δύο είδη την ίδια εποχή. Ένας άλλος τρόπος θα μπορούσε να είναι η ανταλλαγή τροφής. Ίσως, λοιπόν, ένα ρομαντικό δείπνο ανάμεσα σε έναν ή μια Νεάντερταλ και έναν ή μία Σάπιενς θα ήταν η λύση του μυστηρίου…
Άντρες ή γυναίκες;
Άλλο ένα ερώτημα που απασχολεί τους ερευνητές είναι αν πρόκειται κυρίως για γυναίκες Νεάντερταλ που έρχονταν σε σεξουαλική επαφή με άντρες Σάπιενς ή το αντίστροφο. Είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα, ωστόσο υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που μπορούν να μας κατευθύνουν.
Η μελέτη χρωμοσωμάτων έχει δείξει ότι υπήρχε πιθανότατα μια ισχυρή ροή γονιδίων ανάμεσα σε Νεάντερταλ και πρώιμους Σάπιενς, στοιχείο που υποδηλώνει ότι μέλη των δύο ειδών συνευρίσκονταν συχνά μεταξύ τους. Μάλιστα, φαίνεται ότι ένας μεγάλος αριθμός ανδρών Νεάντερταλ συνευρισκόταν με γυναίκες Σάπιενς, διαφορετικά τα αρσενικά χρωμοσώματα Υ των πρώτων θα είχαν εξαφανιστεί.
Είναι πιθανό, ωστόσο, να συνέβαινε και το αντίστροφο. Μιτοχόνδρια πρώιμων Σάπιενς -τα οποία κληροδοτούνται από τη μητέρα στο παιδί- έχουν εντοπιστεί σε ευρήματα Νεάντερταλ, γεγονός που δείχνει ότι οι γυναίκες πρόγονοί μας έκαναν σεξ με άντρες Νεάντερταλ.
Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
Ενδιαφέροντα συμπεράσματα για το θέμα έχουν προκύψει και από τη μελέτη ιών που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. Ερευνητές απέδειξαν ότι ο ιός HPV-16 πρωτοεμφανίστηκε πριν από 60.000 με 120.000 χρόνια, χοντρικά την εποχή που οι Σάπιενς μετακινήθηκαν από την Αφρική και ήρθαν σε επαφή με τους Νεάντερταλ. Μάλιστα, ο τύπος Α του συγκεκριμένου ιού μεταφέρθηκε από τους Νεάντερταλ στους Σάπιενς και συνεχίζει να είναι επικίνδυνος μέχρι σήμερα, καθώς το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν έχει αναπτύξει ακόμα τους κατάλληλους αμυντικούς μηχανισμούς.
Αν και οι Νεάντερταλ φαίνεται να είναι υπεύθυνοι για τη μετάδοση και άλλων ιών στους Σάπιενς -μεταξύ αυτών και ενός αρχαιότερου αντίστοιχου του HIV- ας μην σπεύσουμε να τους καταδικάσουμε, καθώς και οι πρώιμοι Σάπιενς μετέδωσαν σε εκείνους άλλα παρεμφερή νοσήματα, όπως τον έρπητα.
Σεξουαλικά όργανα και συμπεριφορά
Η μελέτη της εξέλιξης των αναπαραγωγικών οργάνων των Ανθρωπίδων μπορεί να μας δώσει πρόσθετες πληροφορίες για την σεξουαλική συμπεριφορά των προγόνων μας. Στη μελέτη αυτή έχει βοηθήσει και η εξέταση των οργάνων των στενότερων συγγενών μας σήμερα, δηλαδή των κοινών χιμπατζήδων και των πιθήκων μπονόμπο, οι οποίοι διαθέτουν πέη με προεξοχές -κάτι σαν «αγκάθια»- στην επιφάνειά τους.
Τα «αγκάθια» αυτά έχουν σκοπό να απομακρύνουν το σπέρμα των ανταγωνιστικών αρσενικών ή να «αναδεύουν» ελαφρά τον κόλπο του θηλυκού και να το αποτρέπουν από το να κάνει ξανά σεξ για λίγο. Χρησιμεύουν, κατά συνέπεια, σε όχι και τόσο μονογαμικά είδη…
Σύμφωνα με μελέτες, το ανατομικό αυτό στοιχείο των «αγκαθιών» αποβλήθηκε από τον κοινό πρόγονο των Νεάντερταλ και των Σάπιενς τουλάχιστον 800.000 χρόνια πριν. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι τόσο οι Νεάντερταλ όσο και οι Ντενίσοβαν (ένα άλλο είδους αρχαϊκού ανθρώπου, συγγενικό με τους Νεάντερταλ) ήταν κυρίως μονογαμικοί.
Ωστόσο, άλλοι ερευνητές που μελετούν τη σχέση ανάμεσα στην αναλογία των δακτύλων του χεριού και την παρουσία ανδρογόνων, όπως η τεστοστερόνη, και κατ’ επέκταση και τη σεξουαλική συμπεριφορά, θεωρούν ότι οι Νεάντερταλ ήταν λιγότερο μονογαμικοί σε σύγκριση με τους πρώιμους και σημερινούς Σάπιενς.
Συζυγική ζωή
Αφού λοιπόν το ζευγάρι Νεάντερταλ-Σάπιενς έσμιγε, έφτιαχνε συνήθως το σπιτικό του κοντά στον τόπο που ζούσε ο άντρας. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα νοικοκυριά των Νεάντερταλ αποτελούνταν συνήθως από άντρες που ήταν συγγενείς μεταξύ τους και ζούσαν μαζί με τις συζύγους και τα παιδιά τους. Όταν μια γυναίκα έβρισκε σύντροφο άφηνε το πατρικό της σπίτι για να ζήσει μαζί με τον σύζυγό της.
Από άλλες έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι οι γυναίκες Νεάντερταλ γίνονταν μητέρες συνήθως σε μεγαλύτερη ηλικία σε σύγκριση με τις πρώιμες Σάπιενς, ενώ οι πατέρες ήταν κατά κανόνα νεαροί. Όταν μια γυναίκα Νεάντερταλ γεννούσε, θήλαζε συνήθως για περίπου 9 μήνες, ενώ το μωρό απογαλακτιζόταν πλήρως γύρω στους 14 μήνες από τη γέννησή του, νωρίτερα δηλαδή σε σχέση με ό,τι συνηθιζόταν στο σύγχρονο κόσμο πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση.
Η εξαφάνιση των Νεάντερταλ
Τελικά, περίπου 40.000 χρόνια πριν από την εποχή μας, το είδος του Homo neanderthalensis έπαψε πλέον να διαβιεί στον πλανήτη Γη. Για τα αίτια της εξαφάνισής του έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες, χωρίς ωστόσο καμία από αυτές να είναι απολύτως εξακριβωμένη.
Μία θεωρία υποστηρίζει ότι οι Σάπιενς, όντας περισσότερο ευφυείς και εξελιγμένοι στην κατασκευή όπλων, κατόρθωσαν σταδιακά να εξοντώσουν τους Νεάντερταλ. Μια λιγότερο αιματηρή παραλλαγή της θεωρίας αυτής αναφέρει ότι οι Νεάντερταλ, όντας αισθητά λιγότεροι σε αριθμό, αφομοιώθηκαν με επιμειξίες από τους Σάπιενς μέχρι σιγά-σιγά να εξαφανιστούν εντελώς.
Μια άλλη θεωρία προβάλλει την κλιματική αλλαγή ως κύρια αιτία για την εξαφάνισή τους. Μάλιστα, στα 40.000 χρόνια από σήμερα συνέβη μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη -γνωστή ως CI Super-eruption- που πιθανολογείται ότι συνέτεινε στον αφανισμό τους, καθώς έριξε τη θερμοκρασία της γης κατά 2-40C για ένα χρόνο και προκάλεσε όξινη βροχή για αρκετά χρόνια.
Τέλος, άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν λόγω μιας μεγάλης επιδημίας. Θεωρείται πιθανό ότι οι Σάπιενς τους μετέδωσαν ασθένειες προερχόμενες από την Αφρική, για τις οποίες οι Νεάντερταλ δεν είχαν ή δεν κατάφεραν να αναπτύξουν ανοσία. Το πιθανότερο, βέβαια, είναι ότι ορισμένοι ή όλοι οι παραπάνω λόγοι συνέβαλαν αθροιστικά στην εξαφάνισή τους.
Παρά την τελική επικράτηση των Σάπιενς, οι Νεάντερταλ κατάφεραν να αφήσουν τα ίχνη τους στον πλανήτη μέχρι και σήμερα, καθώς 1% – 20% του DNA (το ποσοστό ποικίλλει ανάλογα την έρευνα) τους εξακολουθεί να υπάρχει στους σύγχρονους ανθρώπους. Κατά συνέπεια, δεν είναι καθόλου απίθανο εγώ ή εσείς να φέρουμε ένα κομμάτι των Νεάντερταλ μέσα μας…
Πηγές: BBC, Inverse, Naftemporiki, CSMonitor, Wikipedia
