Το ταξίδι της σχεδίας Κον Τίκι με επικεφαλής τον Νορβηγό εξερευνητή Θορ Χάιερνταλ (Thor Heyerdahl) ήταν μια τεράστια επιτυχία και απέδειξε χωρίς αμφιβολία ότι η Πολυνησία θα μπορούσε πράγματι να είχε κατοικηθεί από κατοίκους της Νότιας Αμερικής.
Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή. Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ανθρωπολογίας είναι πώς η Πολυνησία – αυτή η τεράστια νησιωτική ομάδα στον Ειρηνικό ωκεανό μεταξύ του Ράπα Νούι (σσ. το Νησί του Πάσχα), της Χαβάης και της Νέας Ζηλανδίας – κατοικήθηκε από ανθρώπους με παρόμοια έθιμα, πολιτισμούς και, κυρίως, γλώσσες.
Μια θεωρία που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 1930 είναι ότι τα νησιά κατοικήθηκαν σταδιακά από τη Νοτιοανατολική Ασία. Αλλά πολλοί είχαν τις αμφιβολίες τους, συμπεριλαμβανομένου ενός Νορβηγού εξερευνητή και εθνογράφου με το θεϊκό όνομα, Θορ Χάιερνταλ.
Η θεωρία του Θορ (θα τον λέμε από εδώ και πέρα με το μικρό του για ευνόητους λόγους) ήταν ότι τα νησιά που απαρτίζουν την Πολυνησία εγκαταστάθηκαν από τη Δύση και πιο συγκεκριμένα από ντόπιους της Νότιας Αμερικής χρησιμοποιώντας σχεδίες με πανιά, αφημένες στα ρεύματα των ωκεανών.
Η κύρια απόδειξη του, ήταν τα αγάλματα Μοάι στο Ράπα Νούι, τα οποία, όπως ισχυριζόταν, οφείλονταν πιθανότερα στη νοτιοαμερικανική κουλτούρα παρά στην ασιατική. Επιπλέον, ο θρύλος του Kon-Tiki Viracocha, ενός ιθαγενούς αρχηγού που λέγεται ότι απέπλευσε από το Περού ένα ρομαντικό ηλιοβασίλεμα σε μια σχεδία από ξύλο μπάλσα, ενίσχυε τους ισχυρισμούς του.
Η θεωρία του δεν βρήκε πολλούς υποστηρικτές, με τους περισσότερους ανθρωπολόγους να την απορρίπτουν. Μάλιστα ο Herbert Spinden δήλωνε καυστικά “Βεβαίως, δείτε πόσο μακριά θα φτάσετε πλέοντας από το Περού στον Νότιο Ειρηνικό με μια σχεδία balsa”. Ο ήρωας της ιστορίας μας το είδε σαν πρόκληση, και σαν άλλος Barney Stinson αναφώνησε “CHALLENGE ACCEPTED“!
Το περιπετειώδες πλήρωμα
Ο Thor ξεκίνησε να συγκεντρώσει το πλήρωμα της σχεδίας του, φροντίζοντας το κάθε μέλος να μπορεί να προσφέρει μια διαφορετική δεξιότητα που θα του ήταν χρήσιμη στο ταξίδι. Ανεξάρτητα όμως απ’ αυτό, όλοι θα έπρεπε να είναι ανθεκτικοί και θαρραλέοι – το ταξίδι άλλωστε θα ήταν μακρύ και ύπουλο – και δεν άργησε να βρει την ομάδα του. Συνολικά, το εξαμελές πλήρωμα αποτελούνταν από πέντε Νορβηγούς και έναν Σουηδό.
Ο Herman Watzinger ήταν μηχανικός θερμοδυναμικής στις ΗΠΑ και σπούδαζε τεχνολογία ψύξης όταν γνώρισε τυχαία τον Θορ. Ρώτησε αν μπορούσε να συμμετάσχει στο ταξίδι και ο Thor συμφώνησε αμέσως, κάνοντας τον δεύτερο στην τάξη. Καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού συγκέντρωσε τεράστιες ποσότητες δεδομένων, παρέχοντας πληροφορίες για αυτήν την κατά κύριο λόγο “αχαρτογράφητη” περιοχή του ωκεανού εκείνη την εποχή.
Ο Erik Hesselberg ήταν παιδικός φίλος του Θορ, ο οποίος, ως εκπαιδευμένος ναυτικός, είχε περάσει αρκετά χρόνια στο εμπορικό ναυτικό. Ο Θορ τον έκανε πλοηγό στο ταξίδι και, χάρη στην καλλιτεχνική του εκπαίδευση, ήταν επίσης αυτός που δημιούργησε την εμβληματική εικόνα που κοσμούσε τα πανιά της σχεδίας.
Ο Knut Haugland ήταν τηλεγραφητής που, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε συμμετάσχει στη νορβηγική επιχείρηση ενάντια του ατμοκίνητου φέρι SF Hydro που μετέφερε βαρύ ύδωρ (μορφή νερού που περιέχει μεγάλες ποσότητες ενός ισοτόπου του υδρογόνου) το 1943, μια από τις πιο επιτυχημένες πράξεις δολιοφθοράς στον πόλεμο, εμποδίζοντας τους Γερμανούς να αποκτήσουν το χρήσιμο στοιχείο για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Ο Torstein Raaby ήταν επίσης τηλεγραφητής εν καιρώ πολέμου που είχε μεταφέρει επιτυχώς στους Συμμάχους, πληροφορίες για γερμανικά πολεμικά πλοία μέσω της παρακολούθησης των γερμανικών επικοινωνιών.
Ο Bengt Danielsson ήταν ο Σουηδός της παρέας, κοινωνιολόγος με ειδίκευση στη Θεωρία της Ανθρώπινης Μετανάστευσης. Ο Bengt, σουηδικό πολυεργαλείο θα μπορούσαμε να πούμε, υπηρέτησε ως καμαρώτος, υπεύθυνος για τα σιτηρέσια, αλλά και μεταφραστής, καθώς ήταν το μόνο μέλος του πληρώματος που μιλούσε ισπανικά.
Αν και παρέμενε στην ξηρά, η Gerd Vold Hurum ήταν το έβδομο, και ίσως πιο ζωτικό, μέλος της ομάδας. Ειδική στον κώδικα εργαζόμενη στη Νορβηγική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, ήταν η γραμματέας της αποστολής. Ο ρόλος της ήταν να συντονίζει τις επικοινωνίες μεταξύ της Ουάσιγκτον και της σχεδίας, τις οποίες στη συνέχεια θα μπορούσε να μεταφέρει στη Νορβηγία. Στο τέλος του ταξιδιού κανόνισε τον επαναπατρισμό τους και τη συνάντηση με τον Πρόεδρο Τρούμαν στον Λευκό Οίκο.
Το ταξίδι
Η ομάδα ταξίδεψε στον Ισημερινό (σσ. τη χώρα) για να προμηθευτεί ξύλο μπάλσα και στη συνέχεια στο Περού όπου κατασκεύασε τη σχεδία. Η σχεδία μετέφερε περίπου 1000 λίτρα πόσιμου νερού τόσο σε αρχαία όσο και σε σύγχρονα δοχεία – για να αποδείξει ότι η αρχαία αποθήκευση ήταν ικανή – και τρόφιμα όπως γλυκοπατάτες και καρύδες που θα ήταν διαθέσιμα στους 6 ταξιδιώτες.
Ο Θορ εξασφάλισε επίσης ραδιοεξοπλισμό και σιτηρέσια πεδίου από τις επαφές του από τον αμερικανικό στρατό.
Ενώ οι Νοτιοαμερικανοί σαφώς δεν θα είχαν τέτοιο εξοπλισμό στα πρώτα ταξίδια τους, ο Θορ υποστήριξε ότι η παρουσία του δεν θα διέψευδε τη θεωρία ότι μια σχεδία θα μπορούσε να παρασυρθεί δυτικά προς την Πολυνησία, εκτός εάν η χρήση της αποδεικνυόταν ζωτικής σημασίας για το ταξίδι. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χειροκίνητη γεννήτρια δεν ήταν και κάποια φοβερή πολυτέλεια.
Η ομάδα απέπλευσε στις 28 Απριλίου 1947, αφού ρυμουλκήθηκε από το περουβιανό ναυτικό για να αποφύγει την κυκλοφορία κοντά στην ακτή. Στη συνέχεια αφέθηκαν στο ρεύμα Χούμπολτ (Humboldt Current), ένα ψυχρό θαλάσσιο ρεύμα του Ειρηνικού Ωκεανού, που ρέει προς βορρά κατά μήκος της δυτικής ακτής από το νότιο άκρο της Χιλής μέχρι το βόρειο Περού.
Στις 30 Ιουλίου το τιμ είχε τη χαρά να αντικρύσει για πρώτη φορά γη – την ατόλη της Πούκα-Πούκα. 5 ημέρες αργότερα και μετά από 97 ημέρες στη θάλασσα, έφτασαν στην ατόλη Angatau όπου ήρθαν σε επαφή με τους κατοίκους αλλά δεν μπόρεσαν να προσαράξουν με ασφάλεια το σκάφος.
Δύο μέρες αργότερα, στις 7 Αυγούστου, η σχεδία προσέκρουσε σε έναν ύφαλο και τελικά κατέληξε σε ένα ακατοίκητο νησάκι στα ανοικτά της ακτής της ατόλης Raroia. Τα ξεβρασμένα συντρίμμια από τη σχεδία έδωσαν σήμα στους χωρικούς που ήταν κοντά, οι οποίοι στη συνέχεια έφτασαν με κανό για να σώσουν τους ταξιδιώτες μας. Τους μετέφεραν στο κοντινό νησί και τους υποδέχτηκαν με παραδοσιακά γλέντια και χορούς.
Λίγο αργότερα, τους μετέφερε στην Ταϊτή μια γαλλική σκούνα, με τη σχεδία να ρυμουλκείται πίσω της.
Το Κον Τίκι στη μεγάλη οθόνη
Όπως όλοι οι ναυτικοί, ειδικά αυτοί που έχουν να αποδείξουν κάτι, ο Θορ κράτησε άφθονες σημειώσεις και αναφορές κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Το πιο σημαντικό όμως ήταν μια κάμερα 16 χιλιοστών και το φιλμ που τράβηξε το πλήρωμα.
Ο συνδυασμός της ταινίας, με φωτογραφίες και διαγράμματα που εξηγούν τη διαδικασία κατασκευής της σχεδίας, αποτέλεσαν τη βάση του ντοκιμαντέρ Kon-Tiki. Κυκλοφόρησε το 1950 στη Νορβηγία και αργότερα στις ΗΠΑ, ενώ κέρδισε το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ για το 1951 στα 24α Βραβεία Όσκαρ.
Το 2012 έγινε μια δραματοποίηση των γεγονότων στην ομώνυμη ταινία. Αυτή ήταν η συμμετοχή της Νορβηγίας για τα Βραβεία Όσκαρ εκείνης της χρονιάς, αλλά αν και έφτασε στις πέντε τελευταίες υποψηφιότητες Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, ηττήθηκε από την ταινία του Michael Haneke Amour.
Το Μουσείο Κον Τίκι στο Όσλο
Στο μουσείο στη νορβηγική πρωτεύουσα θα βρείτε όλο το αρχείο των σχετικών γεγονότων με την αποστολή της σχεδίας του Θορ. Φωτογραφικό υλικό, τα ημερολόγια του πληρώματος όπως και το οσκαρικό ντοκιμαντέρ είναι μερικά απ’ τα πράγματα που θα απολαύσετε κατά την επίσκεψη σας στο μουσείο.
Εν κατακλείδι
Το ταξίδι Kon-Tiki ήταν μεν μια τεράστια επιτυχία και απέδειξε χωρίς αμφιβολία ότι η Πολυνησία θα μπορούσε να είχε κατοικηθεί από τη Νότια Αμερική, ωστόσο, δεν έκανε τίποτα ώστε να αποδείξει ότι έτσι έγιναν τα πράγματα.
Οι πιο πρόσφατες πρόοδοι στις γενετικές δοκιμές και τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα έχουν δείξει ότι, ενώ η Νότια Αμερική είναι “παρούσα” στη δεξαμενή DNA των Πολυνήσιων, η συντριπτική πλειοψηφία είναι διακριτή.
Σπουδαίο ταξίδι φίλε Θορ, αλλά έκανες μια τρύπα στο νερό. Και φυσικά αστειεύομαι.
Πηγές: Wikipedia, Life in Norway, Kon Tiki Museum