Η χιονόπτωση σε μια καυτή έρημο μπορεί να φαίνεται αντιφατική, αλλά το χιόνι έχει καταγραφεί αρκετές φορές στην έρημο Σαχάρα τις τελευταίες δεκαετίες, με την πιο πρόσφατη να είναι αυτή του Ιανουαρίου του 2022. Μπορεί να είναι ασυνήθιστη, αλλά δεν είναι πρωτοφανής στην περιοχή.
Για το σχηματισμό του χιονιού, χρειάζονται δύο χαρακτηριστικές καιρικές συνθήκες: χαμηλές θερμοκρασίες και υγρός αέρας. Η παρουσία χιονιού απαιτεί έναν ειδικό συνδυασμό της κυκλοφορίας του αέρα στην ατμόσφαιρα και της φύση της επιφάνειας του εδάφους στην οποία πέφτει το χιόνι.
Αν και η Σαχάρα έρχεται συνήθως αντιμέτωπη με πολύ υψηλές θερμοκρασίες (πάνω από 50°C), καταγράφονται επίσης και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα τη νύχτα, λόγω της επιφάνειας της γυμνής γης και των συννεφιασμένων ουρανών. Τον Ιανουάριο του 2005 στην Αλγερία το θερμόμετρο έγραψε -14°C κατά τη διάρκεια του χειμώνα του βόρειου ημισφαιρίου.
Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη καυτή έρημος στον κόσμο . Εκτείνεται σε 11 χώρες στη βόρεια Αφρική: Αλγερία, Τσαντ, Αίγυπτο, Λιβύη, Μάλι, Μαυριτανία, Μαρόκο, Νίγηρα, Δυτική Σαχάρα, Σουδάν και Τυνησία. Συνορεύει με τον Ατλαντικό Ωκεανό στα δυτικά, την Ερυθρά Θάλασσα στα ανατολικά, τη Μεσόγειο Θάλασσα στα βόρεια και τη σαβάνα του Σαχέλ στα νότια.
Υπενθυμίζω ότι μια περιοχή για να χαρακτηριστεί έρημος δεν έχει να κάνει με τη θερμοκρασία, αλλά με την ετήσια βροχόπτωση. Γι’ αυτό και η μεγαλύτερη έρημος του κόσμου είναι η Ανταρκτική.
Τα χειμερινά μοτίβα κυκλοφορίας του αέρα αντλούν δροσερό και υγρό αέρα από τον Ατλαντικό και τη Μεσόγειο και τον κατευθύνουν προς τη βόρεια Σαχάρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερες χειμερινές βροχοπτώσεις κατά μήκος των βόρειων παρυφών της Σαχάρας αυτή την εποχή.
Σε μεγαλύτερα υψόμετρα – όπως στα όρη του Άτλαντα στο Μαρόκο και την Αλγερία – ο ανερχόμενος αέρας μπορεί να ψυχθεί, να συμπυκνωθεί και αν φτάσει σε αρκετά χαμηλή θερμοκρασία να σχηματίσει κρυστάλλους χιονιού και να εκδηλωθεί χιονόπτωση. Εάν η επιφάνεια του εδάφους είναι επίσης ψυχρή, τότε το χιόνι μπορεί να διατηρηθεί και να μην λιώσει αμέσως.
Κάτω από αυτές τις καιρικές συνθήκες, και σε τόσο ορεινές περιοχές, μπορεί να βρεθεί περιστασιακά χιόνι στη Σαχάρα.
Βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις στη Σαχάρα
Το κέντρο της Σαχάρας είναι υπεράνυδρο, δέχεται λιγότερα από 100 χιλιοστά βροχοπτώσεων ετησίως, αλλά απ’ την άλλη έχει υδάτινα σώματα στις τρεις από τις τέσσερις πλευρές της. Ο υγρός αέρας εισέρχεται στην περιοχή από τον Ατλαντικό Ωκεανό, τη Μεσόγειο Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό, από κυκλώνες χαμηλής πίεσης στη βόρεια Σαχάρα κατά τη διάρκεια του χειμώνα και βροχές μουσώνων στη νότια Σαχάρα το καλοκαίρι. Οι περιφέρειες της ερήμου είναι επομένως πιο υγρές από το κέντρο της. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό να σχηματιστεί χιόνι στην περιφέρειά της.
Τα όρη του Άτλαντα ειδικότερα λειτουργούν ως “χιονοπαγίδα” λόγω της γειτνίασής τους με τον Ατλαντικό και του μεγάλου υψομέτρου. Η Αλγερινή πόλη Aïn Séfra έχει δεχθεί χιόνι 6 φορές τα τελευταία 50 χρόνια. Συγκεκριμένα τους χειμώνες του 1979, 2016, 2017, 2018, 2021 και 2022. Η τελευταία έμφανιση ήταν απλώς ένα ελαφρύ πασπάλισμα χιονιού στους αμμόλοφους, ενώ για παράδειγμα το 2018 το χιόνι έφτασε ακόμα και τα 30 εκατοστά στις πιο ορεινές περιοχές. Αρκετά χιονοδρομικά κέντρα βρίσκονται στα βουνά του Άτλαντα (αν και λειτουργούν κυρίως με τεχνητό χιόνι) καθώς τα στοιχεία δείχνουν ότι οι χιονοπτώσεις είναι αρκετά συχνές.
Η πρόσφατη χιονόπτωση της 7ης Ιανουαρίου 2018 απαθανατίστηκε σε βίντεο από τον ντόπιο φωτογράφο Karim Bouchetata (γνωστός και για τις φωτογραφίες που τράβηξε το 2016):
Η Σαχάρα και η κλιματική αλλαγή
Το χιόνι στη Σαχάρα γίνεται περισσότερο ή λιγότερο συνηθισμένο; Η σύντομη απάντηση είναι ότι δεν γνωρίζουμε. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη δεδομένων για γεγονότα του παρελθόντος, αλλά και επειδή η προσπάθεια μοντελοποίησης του κλίματος δεν έχει επικεντρωθεί στη Σαχάρα, μια περιοχή με μικρό πληθυσμό.
Βασική ιδιότητα της Σαχάρας είναι το μέγεθός της (9 εκ. τ.χλμ.) και η απομακρυσμένη της θέση. Αυτό σημαίνει ότι μέθοδοι δορυφορικής παρατήρησης (αντί εδάφους) χρησιμοποιούνται πλέον για τη χαρτογράφηση του χρόνου, της ποσότητας και της κατανομής των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Στοιχεία για τα μοτίβα χιονόπτωσης έχουμε μόνο τις τελευταίες δεκαετίες – μετά το 1970 με τις δορυφορικές φωτογραφίες.
Έτσι, η χιονόπτωση στη Σαχάρα ιστορικά μπορεί να είναι πιο συνηθισμένη από όσο νομίζουμε. Θα ήταν ενδιαφέρον να χρησιμοποιήσουμε ανθρωπολογικά στοιχεία και προφορικές ιστορίες για να εξετάσουμε αυτή την πιθανότητα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο, η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε πιο απρόβλεπτα καιρικά μοτίβα. Στη Σαχάρα, αυτό μπορεί να σημαίνει αυξημένη μεταβλητότητα των βροχοπτώσεων στην υγρότερη περιφέρειά της.
Τα φαινόμενα χιονιού είναι πιθανό να συνεχιστούν – και μπορεί να γίνουν πιο μεταβλητά ως προς τον χρόνο και την ποσότητα – εάν επιμείνουν οι ψυχρότερες συνθήκες στα βουνά.
Αν και τα μοτίβα του χιονιού είναι αβέβαια, αυτή δεν είναι η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει η Σαχάρα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Προβλέπεται ότι οι ορεινοί όγκοι στο εσωτερικό της ερήμου θα γίνονται όλο και πιο ξηροί, όπως και το κέντρο της όλο και πιο θερμό. Η αυξημένη ξηρότητα, η ρύπανση και η μη βιώσιμη άντληση των υπόγειων υδάτων σημαίνει ότι υπάρχει λιγότερο διαθέσιμο νερό για τη γεωργία και τις αναπτυσσόμενες πόλεις της.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η Σαχάρα επεκτείνεται με το νότιο Σαχέλ να γίνεται ολοένα ξηρότερο. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η διεύρυνση της ερήμου είναι πιθανό να συνεχιστεί και τις προσεχείς δεκαετίες.
Πηγές: Geography Realm, Earth, The Conversation
