Ο Αμαζόνιος είναι μεγαλύτερος ποταμός της γης σε όγκο νερού και το δεύτερο μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμιο σύστημα μετά τον Νείλο. Διαρρέει ένα μεγάλο τμήμα της Νότιας Αμερικής, από τις Άνδεις δυτικά μέχρι τις εκβολές του στον Ατλαντικό ωκεανό στα ανατολικά, ενώ μαζί με τους παραποτάμους του διέρχεται από 7 χώρες: Κολομβία, Βενεζουέλα, Περού, Ισημερινός, Βολιβία, Γουιάνα και φυσικά Βραζιλία.
Το συνολικό του μήκος υπολογίζεται στα 6.400 ή, σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς, στα 6.992 χιλιόμετρα (σσ. ξεπερνώντας και τον Νείλο), ενώ η παροχή του σε νερό αγγίζει τα 219.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Αυτό σημαίνει ότι το 1/5 του συνόλου του γλυκού νερού που κυλάει στον πλανήτη βρίσκεται στον Αμαζόνιο.
Ανάμεσα στα ρεκόρ του Αμαζονίου πρέπει να αναφερθεί ότι σχηματίζει τη μεγαλύτερη λεκάνη απορροής στον κόσμο, φτάνοντας σε εμβαδόν σχεδόν τα 7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επίσης, περιβάλλεται από μια τεράστια ζούγκλα, το περίφημο τροπικό δάσος του Αμαζονίου, το οποίο, παρά την τεράστια συρρίκνωση που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να παραμένει «ο πνεύμονας του πλανήτη», καθώς το 37% του οξυγόνου της ατμόσφαιρας παράγεται εδώ.
Πέρα από αυτές τις πολύ ενδιαφέρουσες μεν, αρκετά κοινές δε πληροφορίες για τον Αμαζόνιο, υπάρχουν ένα σωρό άλλα στοιχεία που, αν και άγνωστα στους περισσότερους, είναι πολύ χαρακτηριστικά για την πολυμορφία και την μοναδικότητα αυτού του ποταμού-γίγαντα.
Δεν υπάρχουν γέφυρες στον Αμαζόνιο
Κατά μήκος του Αμαζόνιου έχουν κατασκευαστεί πάνω από 100 φράγματα, με σκοπό την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Αντίθετα δεν υπάρχει καμία γέφυρα που να συνδέει τις δύο όχθες του. Αυτό οφείλεται στις εποχιακές μεταβολές της κοίτης του: κατά τη διάρκεια της εποχής των βροχών ο ποταμός μπορεί να ανυψωθεί πάνω από 9 μέτρα, τριπλασιάζοντας το πλάτος του σε ορισμένα σημεία. Αυτό προκαλεί διάβρωση στις όχθες, μετατρέποντάς τις σε ασταθείς πλημμυρικές εκτάσεις. Κατά συνέπεια, οποιαδήποτε γέφυρα για να διασχίσει τον ποταμό θα έπρεπε να είναι απίστευτα μεγάλη, προκειμένου να πατάει σε σταθερό έδαφος.
Η ανεξερεύνητη χλωρίδα του Αμαζονίου
Με στοιχεία του 2017, στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου υπάρχουν καταγεγραμμένα 14.003 είδη φυτών. Τα περισσότερα από αυτά είναι θάμνοι, μικρά δέντρα, αμπέλια και βότανα. Άλλοι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 40.000 ή ακόμα και στις 80.000 είδη. Ωστόσο, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι μεγάλο μέρος της χλωρίδας του Αμαζονίου παραμένει ανεξερεύνητο…
Η ροή του ποταμού
Πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια, προτού δηλαδή σχηματιστεί η οροσειρά των Άνδεων, ο Αμαζόνιος έρεε προς την αντίθετη κατεύθυνση και χυνόταν στον Ειρηνικό. Όταν όμως υψώθηκε το τείχος των Άνδεων και αποκλείστηκε η πρόσβαση προς τα δυτικά, ο ποταμός άλλαξε την ροή του και βρήκε διέξοδο προς τα ανατολικά, στον Ατλαντικό.
Ο κρυμμένος κοραλλιογενής ύφαλος
Στις εκβολές του ποταμού, εκεί που συναντά τον ωκεανό, ερευνητές ανακάλυψαν το 2016 έναν τεράστιο κοραλλιογενή ύφαλο, ο οποίος εκτείνεται σε μήκος πάνω από 1.000 χιλιόμετρα και καλύπτει έκταση πάνω από 9.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα! Λόγω της τεράστιας ποσότητας ιζημάτων που μεταφέρει ο ποταμός, ο ύφαλος δεν μπορούσε να εντοπιστεί εύκολα και θεωρείται ότι φιλοξενεί ένα μοναδικό οικοσύστημα με πλούσια θαλάσσια ζωή.
Ο μικρός αδερφός του Αμαζονίου
Κάτω από τον Αμαζόνιο ρέει ένας κρυφός δίδυμος ποταμός! Το 2011 ανακοινώθηκε από επιστήμονες η ύπαρξη ενός υπόγειου ποταμού που ονόμασαν Hamza (από το όνομα του επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας). Ρέει περίπου 4 χιλιόμετρα κάτω από το έδαφος και παρόλο που πιστεύεται ότι είναι έως και τέσσερις φορές πιο πλατύς από τον ίδιο τον Αμαζόνιο, διαθέτει μόνο το 1/34 του όγκου νερού του.
Τα καυτά νερά του παραπόταμου La Bomba
Βαθιά μέσα στη ζούγκλα του Περού βρίσκεται ένας παραπόταμος του Αμαζόνιου που τα νερά του κυριολεκτικά βράζουν! Λέγεται Shanay-Timpishka (γνωστός και ως La Bomba) και η θερμοκρασία του κυμαίνεται από 50 έως σχεδόν 100 °C, ενώ το βάθος του φτάνει σε ορισμένα σημεία τα 5 μέτρα. Η λάσπη της όχθης του ποταμού είναι τόσο καυτή που, αν σας ακουμπούσε, το δέρμα σας θα καλυπτόταν από εγκαύματα τρίτου βαθμού σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο. Σύμφωνα με έρευνες, ο ποταμός διεισδύει βαθιά στη γη, θερμαίνεται υπόγεια και αναδύεται ξανά στην επιφάνεια μέσω ρωγμών του εδάφους.
Το φαινόμενο Pororoca
Περίπου δύο φορές το χρόνο στα νερά του Αμαζονίου παρατηρείται ένα περίεργο φυσικό φαινόμενο που λέγεται Pororoca! Προκαλείται όταν η εισερχόμενη παλίρροια του ωκεανού δημιουργεί τέτοια εισροή νερού στον ποταμό, ώστε να προκαλεί κολοσσιαία (και ανάποδα) παλιρροϊκά κύματα που μπορούν να ταξιδέψουν έως και 800 χιλιόμετρα προς στην ενδοχώρα.
Αν και οι παλιρροϊκές πλημμύρες συμβαίνουν όλο το χρόνο, μόνο μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου το κύμα αποκτά επικά ύψη. Κάτι τέτοιο, φυσικά, δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από τους σέρφερς, οι οποίοι μαζεύονται κάθε χρόνο για να καβαλήσουν ένα κύμα που μπορεί να διαρκέσει για ώρες και να τους ταξιδέψει για χιλιόμετρα μέσα στο ποτάμι.
Σε προσπάθειες που αποτελούν υλικό για θρύλους, οι σέρφερς έχουν καβαλήσει το Pororoca για περισσότερο από μισή ώρα και έχουν διανύσει περισσότερα από 12 χιλιόμετρα σε μία μόνο προσπάθεια. Ωστόσο, η ορμή του κύματος μπορεί να ξεριζώσει δέντρα ή να σαρώσει ανθρώπινες κατασκευές, ενώ τα πιράγχας παραμονεύουν παντού, καθιστώντας το σέρφινγκ στον ποταμό ένα μάλλον παράτολμο εγχείρημα…
To γιγαντιαίο νούφαρο
Στα νερά του Αμαζονίου φυτρώνει ένα νούφαρο αλλιώτικο από τα συνηθισμένα! Πρόκειται για το Victoria amazonica, ένα νούφαρο-γίγας που τα φύλλα του μπορούν να φτάσουν σε διάμετρο τα 3 μέτρα, ενώ ο μίσχος που τα συγκρατεί αγγίζει σε μήκος τα 7 με 8 μέτρα! Λέγεται, μάλιστα, ότι πάνω στο φύλλο του μπορεί να σταθεί ένας άνθρωπος!
Το μεγαλύτερο ψάρι του γλυκού νερού
Στον Αμαζόνιο ζει το μεγαλύτερο ψάρι του γλυκού νερού στον πλανήτη! Είναι το Arapaima gigas (αλλιώς pirarucu ή απλά arapaima), ένα είδος που κυμαίνεται σε μήκος από τα 2 μέχρι τα 4,5 μέτρα, ενώ τα ενήλικα μπορούν να φτάσουν σε βάρος τα 200 κιλά. Διαθέτει μια «πανοπλία» από πολύ σκληρά λέπια για να προστατεύεται από τις επιθέσεις των πιράγχας, ενώ πρέπει να ανεβαίνει τακτικά στην επιφάνεια, καθώς αναπνέει κυρίως έξω από το νερό.
Το ροζ δελφίνι του Αμαζονίου
Στα νερά του Αμαζόνιου και του Ορινόκου κολυμπά, επίσης, το πανέμορφο ροζ δελφίνι του Αμαζονίου, ένα από τα μόλις τέσσερα είδη δελφινιών που ζουν σε ποταμούς. Αν και οι αριθμοί τους είναι ακόμα αρκετά υψηλοί και αγγίζουν τις δεκάδες χιλιάδες άτομα, χαρακτηρίζεται ως ευάλωτο σε ορισμένες περιοχές εξαιτίας παραγόντων, όπως τα φράγματα και η μόλυνση των νερών.
Το ψάρι-καρδινάλιος
Στις όχθες του Ρίο Νέγκρο, ενός από τους μεγαλύτερους παραποτάμους του Αμαζόνιου, βαθιά μέσα στο βραζιλιάνικο τροπικό δάσος βρίσκεται η μικρή πόλη Barcelos, η οποία τα τελευταία 50 χρόνια έχει εξελιχθεί σε κέντρο συλλογής εκατομμυρίων πολύχρωμων τροπικών ψαριών που προορίζονται όχι για τις τοπικές αγορές τροφίμων αλλά για τα οικιακά ενυδρεία σε όλο τον κόσμο. Το πιο κοινό είδος που συλλέγεται είναι το ψάρι-καρδινάλιος, γνωστό στους επιστήμονες ως Paracheirodon axelrodi, ένα μικρό, όμορφο ψαράκι με βαθύ κόκκινο σώμα που κοσμείται από μια φωσφορίζουσα μπλε λωρίδα.
Παρά τους τεράστιους αριθμούς ψαριών-καρδιναλίων που συλλέγονται κάθε χρόνο, θεωρείται ότι το εμπόριό τους είναι όχι μόνο βιώσιμο, αλλά αποφέρει καθαρό όφελος τόσο για τους κατοίκους της περιοχής όσο και για το περιβάλλον, καθώς τα περισσότερα από τα νεογέννητα ψάρια είναι προορισμένα να πεθάνουν καθώς παγιδεύονται σε βάλτους και λακκούβες που στεγνώνουν.
Τα πλωτά νησιά και η πανίδα τους
Στις πλημμυρικές πεδιάδες του Αμαζόνιου, μέσα σε λίμνες που σχηματίζουν τα νερά, υπάρχουν πλωτά νησιά που οι κάτοικοι ονομάζουν matupás. Αυτά σχηματίζονται όταν τα υδρόβια και ημιυδρόβια φυτά αρχίζουν να συνωστίζονται και να μετατρέπονται, με την πάροδο του χρόνου, σε πλωτούς εδαφικούς δίσκους που μπορούν να φτάσουν σε πάχος σχεδόν τα 3 μέτρα και σε έκταση από μερικά τετραγωνικά μέτρα έως μερικά στρέμματα. Στις νησίδες αυτές ζουν πολλά είδη ζώων, όπως μανάτοι, καϊμάν, κίτρινες χελώνες, ψάρια (όπως τα arapaima), καπιμπάρα, τζάγκουαρ, πούμα, φίδια και πολλά είδη πουλιών. Ωστόσο, ο πιο πολυσυζητημένος κάτοικος των matupás είναι το Eunectes murinus, γνωστό ως πράσινο ή γιγαντιαίο ανακόντα, ένα από τα μεγαλύτερα φίδια του πλανήτη που μπορεί να ξεπεράσει σε μήκος τα 5 μέτρα και σε βάρος τα 80 κιλά.
Ο προκολομβιανός πολιτισμός Casarabe
Στη βόρεια Βολιβία κοντά στο χωριό Casarabe, ερευνητές αποκάλυψαν τα ίχνη μιας προκολομβιανής κοινωνίας που έγινε γνωστή ως «πολιτισμός Casarabe». Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι κάτοικοι των οικισμών ασχολούνταν με τη γεωργία και την υδατοκαλλιέργεια και χρησιμοποιούσαν περίτεχνα συστήματα ελέγχου των υδάτων για να προστατεύονται από τις πλημμύρες. Φαίνεται, επίσης, ότι η κοινωνία τους είχε μια εκπληκτικά πολύπλοκη κοινωνικοπολιτική οργάνωση, ενώ παρατηρούνταν και έντονη εμπορική κίνηση ανάμεσα στους οικισμούς. Οι ανακαλύψεις αυτές καταρρίπτουν την παλιότερη θεωρία ότι η λεκάνη του Αμαζονίου δεν ήταν περιβαλλοντικά ικανή να συντηρήσει μεγάλο πληθυσμό και ότι οι αυτόχθονες κάτοικοί της ήταν μόνο ομάδες κυνηγών-συλλεκτών ή πρωτόγονοι γεωργοί.
Οι αρχαίοι κάτοικοι του Αμαζονίου
Νέα στοιχεία για τους «αρχαίους» κατοίκους του Αμαζονίου προήλθαν και πάλι από τη βόρεια Βολιβία, από μια περιοχή με το όνομα Llanos de Moxos. Εκεί οι επιστήμονες ανέσκαψαν πέντε ανθρώπινες ταφές, μαζί με όστρακα σαλιγκαριών, οστά ψαριών και θηλαστικών που εκτιμάται ότι είναι ηλικίας άνω των 6.000 ετών. Οι πληθυσμοί αυτοί θεωρείται ότι καλλιεργούσαν φυτά, όπως φιστίκια, γλυκοπατάτες και μανιόκα, ενώ ήταν σε θέση να διαχειρίζονται τη γη με την κατασκευή δρόμων, ταφικών τύμβων και άλλων δομικών έργων. Τα στοιχεία αυτά μας δείχνουν ότι οι άνθρωποι αυτοί όχι μόνο προσαρμόστηκαν αλλά διαμόρφωσαν οι ίδιοι το τροπικό περιβάλλον που ζούσαν και μάλιστα με βιώσιμες μεθόδους.
Η απίθανη ιστορία του κολυμβητή Martin Strel
Το 2007 ένας Σλοβένος αθλητής ονόματι Martin Strel κολύμπησε 5.268 χιλιόμετρα μέσα στον Αμαζόνιο σε 66 μέρες, σπάζοντας το ρεκόρ Γκίνες για κολύμβηση μεγάλων αποστάσεων. Για να αποφεύγει τα σαρκοφάγα πιράνχας τον ακολουθούσαν βάρκες που έριχναν στο ποτάμι ωμό κρέας και αίμα για να αποσπάσουν την προσοχή των αδηφάγων πλασμάτων…
Ο Αμαζόνιος είναι σε κίνδυνο
Το οικοσύστημα του Αμαζόνιου αντιμετωπίζει σήμερα τη μεγαλύτερη απειλή της ιστορίας του. Μέχρι το 2022 υπολογίζεται ότι περίπου το 20% του τροπικού δάσους είχε ήδη χαθεί, ενώ ένα 6% χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα υποβαθμισμένο. Κυριότερες αιτίες της αποδάσωσης είναι η δημιουργία οικισμών και η γεωργική εκμετάλλευση της γης.
Πηγές:
- Wikipedia [1], [2], [3]
- Treehugger
- Britannica
- Chimua Adventures
- Big Think
- Altas Obscura [1], [2], [3], [4], [5]. [6], [7], [8]
