Η αυτόνομη εδαφική οντότητα της Γκαγκαουζίας ανήκει στη Δημοκρατία της Μολδαβίας και βρίσκεται στο νότο της χώρας, στην ευρύτερη περιοχή της Βεσσαραβίας. Πρόκειται για τέσσερα ενκλάβια που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, μέσα στα σύνορα της Μολδαβίας. Η περιοχή κήρυξε την αυτονομία της το 1991 – ταυτόχρονα με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Μολδαβίας – και τέσσερα χρόνια αργότερα εξασφάλισε ένα ειδικό συνταγματικό καθεστώς, μετά από τον τερματισμό της διένεξης μεταξύ Γκαγκαούζων αυτονομιστών και της κεντρικής διοίκησης της Μολδαβίας. Έχει έκταση 1.832 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό γύρω στους 135.000 κατοίκους, το 82% των οποίων είναι Γκαγκαούζοι.
Για την προέλευση των Γκαγκαούζων έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη, προέρχονται από μια φυλή Τούρκων που εγκαταστάθηκε στα Βαλκάνια τον 13ο αιώνα και σταδιακά εκχριστιανίστηκε, γνωστή ως Γκαγκαούζοι Τούρκοι. Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι προέρχονται από Βουλγάρους ή Τουρκοβουλγάρους ή από τοπικά θρακικά φύλα.
Μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812 οι Ρώσοι εγκατέστησαν τους Γκαγκαούζους στη νότια Βεσσαραβία, η οποία παρέμεινε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μέχρι την επανάσταση του 1917. Κατά το Μεσοπόλεμο ήταν επαρχία της Ρουμανίας, ενώ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γκαγκαουζία έγινε τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης και περιλήφθηκε στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας.
Η αυτονομία της Γκαγκαουζίας διασφαλίζεται από το σύνταγμα της Μολδαβίας και ρυθμίζεται από τον νόμο του 1994. Το Κοινοβούλιο έχει νομοθετικές εξουσίες σε ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την τοπική ανάπτυξη, τη φορολογία, την κοινωνική ασφάλιση και ζητήματα επαρχιακής διοίκησης. Έχει επίσης δύο ειδικές εξουσίες: μπορεί να συμμετέχει στη διαμόρφωση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της Μολδαβίας· και, σε περίπτωση που οι κεντρικοί κανονισμοί παρεμβαίνουν στη δικαιοδοσία της Γκαγκαουζίας, έχει το δικαίωμα προσφυγής στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Μολδαβίας. Ανώτατος αξιωματούχος είναι ο Κυβερνήτης της Γκαγκαουζίας, ο οποίος ηγείται της εκτελεστικής εξουσίας και εκλέγεται με λαϊκή ψηφοφορία με τετραετή θητεία. Είναι επίσης μέλος της κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Μολδαβίας.
Οι Γκαγκαούζοι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και μιλούν γκαγκαουζικά, μια γλώσσα που ανήκει σε έναν κλάδο των τουρκικών γλωσσών, χρησιμοποιούν όμως το κυριλλικό αλφάβητο. Ιδιαίτερα δημοφιλής, ωστόσο, μεταξύ των κατοίκων είναι και η ρωσική γλώσσα.
Η περιοχή των Γκαγκαούζων είναι η φτωχότερη της Μολδαβίας, με την ανεργία σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία έχει εξελιχθεί σε μεγάλο χορηγό της Γκαγκαουζίας, χρηματοδοτώντας πολιτιστικά κέντρα, πανεπιστημιακές έδρες, ακόμα και το οδικό δίκτυο. Επίσης, ισχυρή είναι η τουρκική επιρροή και στον πολιτισμικό τομέα, όπως στην κουζίνα, στις ενδυμασίες και στη μουσική.
Ωστόσο, οι Γκαγκαούζοι παραμένουν σταθερά φιλορώσοι, και μάλιστα σε μεγάλο ποσοστό φιλοσοβιετικοί, επιθυμώντας σε μεγάλο ποσοστό την πλήρη απόσχισή τους από τη Μολδαβία και την ανεξαρτητοποίησή τους, με την πολιτική και οικονομική υποστήριξη της Μόσχας. Σε ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε το 2014, με το ερώτημα αν οι πολίτες επιθυμούν στενότερες σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τελωνειακή σύνδεση με τη Ρωσία, το 98% των συμμετεχόντων ψήφισε υπέρ της Ρωσίας.
Χαρακτηριστική της ιδιαίτερης πολιτιστικής φυσιογνωμίας των Γκαγκαούζων είναι η πρωτεύουσά τους Κόμρατ, μια πόλη 25.000 κατοίκων. Εκεί ο επισκέπτης μπορεί να δει ορθόδοξους ναούς με ρώσικους τρούλους, καταστήματα με ταμπέλες στα κυριλλικά, μια βιβλιοθήκη με το όνομα Ατατούρκ και πιο πέρα ένα άγαλμα του Λένιν…
BONUS FACT: Ένας μικρός αριθμός Γκαγκαούζων κατοικεί μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα. Πρόκειται για απογόνους Γκαγκαούζων που κατοικούσαν στην Ανατολική Θράκη μέχρι το 1923. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θεωρήθηκαν ανταλλάξιμοι και εγκαταστάθηκαν σε κάποια χωριά στις επαρχίες Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Υπερδνειστερία – Η χρονοκάψουλα της Ευρώπης
Πηγές: Wikipedia, TVXS, Balkan Insight, Calvert Journal, Atlas Obscura
