γράφει ο Ηλίας Μπαμπαγενές
Μιλώντας για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, οι περισσότεροι σκέπτονται μια περίκλειστη Βαλκανική χώρα. Κι όμως! Η ομόσπονδη αυτή χώρα διαθέτει “έξοδο” στην Αδριατική, μέσω μιας ακτογραμμής περίπου 20 χλμ., η δεύτερη μικρότερη στον κόσμο μετά το Μονακό.
Η περιοχή αυτή είναι μια λωρίδα γης, σαν διάδρομος, που έρχεται από τη Βοσνία και καταλήγει στη θάλασσα, “κόβοντας” τη δαλματική ακτογραμμή της Κροατίας στα δύο κι επιτρέποντας έτσι στην κομητεία Ντουμπρόβνικ-Νερέτβα να φέρει επάξια τον τίτλο του εξκλάβιου, αφού δεν έχει χερσαία σύνδεση με την υπόλοιπη Κροατία. Η ακτή αυτή της Βοζνίας-Ερζεγοβίνης είναι κυρίως γνωστή με το όνομα της πόλης που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της: το Νέουμ (Neum).
To Νέουμ είναι πόλη του ομώνυμου δήμου (opština) Νέουμ, που υπάγεται στο καντόνι Ερζεγοβίνης-Νερέτβα, της Ομοσπονδίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, όπως είναι γνωστή η μία από τις δύο οντότητες που αποτελούν το ομόσπονδο κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η άλλη οντότητα είναι η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (Republika Srpska).
Η Ιστορία
O “διάδρομος” του Νέουμ ήταν αποτέλεσμα της Συνθήκης του Κάρλοβιτς του 1699, η οποία έθεσε τέλος στην επέκταση των Οθωμανών και χάραξε νέα σύνορα μεταξύ Βενετίας, Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της ανερχόμενης Αυστροουγγαρίας.
Η “θαλάσσια” Δημοκρατία της Ραγκούσα διαχωρίστηκε τότε από τις δαλματικές κτήσεις της αντιπάλου, επίσης “θαλάσσιας” δημοκρατίας, της Βενετίας, μέσω δύο ουδέτερων ζωνών, οι οποίες παραχωρήθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για να αποφευχθεί η εισβολή της Βενετίας μέσω ξηράς.
ΠΡΟΤΑΣΗ: Αν είστε απ’ αυτούς που σας γοήτευαν οι γεωγραφικοί πονοκέφαλοι, είτε από εκείνους που δεν εκτίμησαν τη Γεωγραφία ποτέ όσο της άξιζε, τότε θα λατρέψετε το βιβλίο Γεωγραφία για εντελώς Αγεωγραφήτους. Θα το βρείτε εδώ!
Νότια λοιπόν της Ραγκούσα είναι η Σουτορίνα, με το λιμάνι του Χέρτσεγκ Νόβι στον κόλπο του Κότορ, μέρος του Μαυροβουνίου από το 1947. Ενώ βόρεια είναι το Νέουμ και ο κόλπος του Κλεκ.
Τα σύνορα της Συνθήκης του Κάρλοβιτς επανακαθορίστηκαν το 1718 αλλά οι Οθωμανοί, μετά από απέλπιδες διαπραγματεύσεις με τη Βενετία για διεύρυνση της θαλάσσιας πρόσβασής τους, κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος του Κλεκ από τη Ραγκούσα, το οποίο είχε αγοραστεί από τον βασιλιά Νταπίσα της Βοσνίας στα τέλη του 14ου αιώνα.
Μετά την πτώση της Βενετίας το 1797 και το Συνέδριο της Βιέννης το 1815, η Αυστρία – η οποία είχε προσαρτήσει της δαλματικές κτήσεις της Βενετίας και την περιοχή της Ραγκούσα – προσπάθησε ματαίως να αγοράσει ξανά τα ενκλάβια του Νέουμ και της Σουτορίνα από τους Οθωμανούς. Αντί αυτού, τοποθέτησε ένα πολεμικό πλοίο για να μπλοκάρει την πρόσβαση στο λιμάνι του Νέουμ, μέχρι τη Συνθήκη του Βερολίνου, που έδωσε όλη την περιοχή της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία το 1878, ύστερα από 179 χρόνια Οθωμανικής κυριαρχίας.
Το 1918, μετά την ήττα της Αυστροουγγαρίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Νέουμ προσχώρησε στο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, το οποίο ονομάστηκε “Γιουγκοσλαβία” το 1929. Κατά τη δυναστεία Καρατζόρτζεβιτς, η κυβέρνηση άλλαξε τα ιστορικά σύνορα δύο φορές: το 1929 το Νέουμ εντάχθηκε στην Παράκτια Μπανόβινα (οι μπανόβινες ήταν διοικητικές υποδιαιρέσεις του Γιουγκοσλαβικού βασιλείου έως το 1941), ενώ το 1939 εντάχθηκε στην καινούρια μεγαλύτερη Μπανόβινα της Κροατίας.
Η ομόσπονδη Γιουγκοσλαβία του Τίτο όμως, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδρύθηκε πάνω στην αρχή της υιοθέτησης των συνόρων του 1878 από πλευράς των ομόσπονδων δημοκρατιών. Έτσι, το ενκλάβιο του Νέουμ υπάχθηκε τελικά στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου και παρέμεινε έως σήμερα, περιλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος του Κλεκ, τα δύο νησάκια Βελίκι και Μάλι Σκόλι και το βράχο Λοπάτα.
Και αν τα χερσαία σύνορα μεταξύ Βοσνίας και Κροατίας είχαν μικρή έως καθόλου σημασία επί ημερών Γιουγκοσλαβίας, μπορεί κανείς να καταλάβει τη σπαζοκεφαλιά που δημιουργήθηκε μετά τη διάλυσή της.
Τα δύο ανεξάρτητα πλέον κράτη της Βοσνίας και Κροατίας βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις, από τη δεκαετία του 1990, για τη ρύθμιση της κίνησης μεταξύ Ντουμπρόβνικ και υπόλοιπης Κροατίας, μέσω του Βοσνιακού εδάφους του Νέουμ. Η Συμφωνία του Νέουμ (1998) που θα εξασφάλιζε ελεύθερη διέλευση δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Η κατάσταση περιπλέχτηκε ακόμα περισσότερο με την εισδοχή της Κροατίας στην Ε.Ε. (2013), αφού τα δύο σημεία εισόδου-εξόδου στην περιοχή του Νέουμ αντιμετωπίζονται ως εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. (η Βοσνία δεν είναι μέλος της Ε.Ε.).
Έτσι, μια οδική διέλευση λίγων χιλιομέτρων, σημαίνει πολλές φορές μεγάλη αναμονή, δαπανηρές ουρές και δύο αυστηρούς τελωνειακούς ελέγχους. Ωστόσο, από πλευράς Κροατίας το ζήτημα φαίνεται να έχει λυθεί, καθώς την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή της γέφυρας Πελιεσάτς (Pelješac), η οποία θα παρακάμπτει εντελώς το Νέουμ και θα επιτρέπει τη χερσαία μετάβαση από την περιφέρεια του Ντουμπρόβνικ στην υπόλοιπη δαλματική Κροατία.
Η γέφυρα, τέθηκε σε λειτουργία το καλοκαίρι του 2022 και ένωσε την κροατική Μπριγιέστα με την επίσης κροατική Ντούμποκα, είχε γνωρίσει σημαντικές αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά και από βοσνιακούς πολιτικούς κύκλους, οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι θα εμποδιστεί η προσέγγιση μεγάλων πλοίων -ερχόμενα από διεθνή ύδατα- στο λιμάνι του Νέουμ, λόγω του ύψους της γέφυρας.
Όμως το έργο θεωρείται πολύ σημαντικό για το μέλλον της Κροατίας στη ζώνη Σένγκεν και στην Ε.Ε., η οποία χρηματοδότησε με 357 εκ. ευρώ την κατασκευή της.
Από πλευράς της Βοσνίας, υπάρχουν σχέδια για μετατροπή του Νέουμ σε λιμάνι μεταφοράς εμπορευμάτων. Μέχρι τώρα, η Βοσνία εξυπηρετείται από το κροατικό λιμάνι του Πλότσε βορειότερα, που ενώνεται σιδηροδρομικά με την Βοσνία. Σε αντίθεση ίσως με την τοπική κοινωνία, αλλά και με τις διεθνείς συμφωνίες που ορίζουν τον κόλπο του Νέουμ ως οικολογικά προστατευόμενη περιοχή, υπάρχουν σχέδια για κατασκευή λιμανιού, σιδηροδρόμου και αυτοκινητόδρομου.
Προς τούτο, η Κροατία συμφώνησε να αυξήσει το ύψος της γέφυρας, ώστε να μειωθούν οι προαναφερθείσες αντιδράσεις από πλευράς της Βοσνίας και να μπορούν να εισέρθουν μεγαλύτερα πλοία στο Νέουμ.
Έμβλημα
Στο έμβλημα του Νέουμ διακρίνονται η θάλασσα, μια εκκλησία, ένα πανί πλοίου, ο ήλιος, ένα περιστέρι και το Κροατικό εθνικό μοτίβο, η γνωστή “σκακιέρα”.
Σημαία
Η σημαία του Νέουμ ως δήμου περιλαμβάνει τρεις λωρίδες (κόκκινη-λευκή-μπλε) και το έμβλημα στο κέντρο.
Κλίμα
Το κλίμα της περιοχής είναι Μεσογειακό, με ήπιους χειμώνες και ξηρά καλοκαίρια. Η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται από 13°C το Γενάρη έως 29°C τον Ιούλιο-Αύγουστο. Η βλάστηση είναι ο αειθαλής μεσογειακός τύπος, ενώ αναπτύσσεται επίσης υποτροπική χλωρίδα (φοίνικες, αγαύες, κάκτοι).
Δημογραφικά
Ο δήμος του Νέουμ (πόλη και περίχωρα) εμφανίζει στην τελευταία απογραφή 4.653 κατοίκους (2013). H συντριπτική πλειοψηφία εθνικά θεωρούνται Κροάτες και είναι Ρωμαιοκαθολικοί Χριστιανοί. Άλλωστε στο Νέουμ εδρεύουν δυο πολιτιστικές Κροατικές οργανώσεις.
Αξιοθέατα-δραστηριότητες
Στο Νέουμ μπορεί κανείς να δει το Ρωμαιοκαθολικό Ναό, το φρούριο του Χούτοβο και μεσαιωνικούς τάφους Stećci (μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς UNESCO). Η ενδοχώρα πίσω από το Νέουμ έχει πλούσια αρχαιολογική ιστορία και αιωνόβιους ελαιώνες.
Στο Νέουμ εορτάζεται ετησίως η Καθολική εορτή της Παναγίας του Vailankanni. Ως μέρος των εορτασμών διεξάγεται το φεστιβάλ Κροατικής μουσικής Ethnofest Neum, ενώ η πόλη φιλοξενεί επίσης φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων.
Δημοφιλείς δραστηριότητες είναι η κολύμβηση, η ηλιοθεραπεία και τα θαλάσσια σπορ. Το Νέουμ έχει τη δική του ομάδα θαλάσσιου πόλο, ενώ διαδεδομένος είναι ο παραδοσιακός χορός λίντζο της περιοχής του Ντουμπρόβνικ, που χορεύεται με τη συνοδεία τρίχορδης λύρας (lijerica).
Φυσικά η κύρια δραστηριότητα είναι ο τουρισμός. Η περιοχή του Νέουμ έχει απότομους λόφους, πετρώδεις και αμμώδεις παραλίες και μεγάλα ξενοδοχεία, σοσιαλιστικής τεχνοτροπίας εποχής Τίτο. Αν και ο τουρισμός απαντάται μόνο στην παράκτια περιοχή, αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων.
Περίπου 5.000 κλίνες σε ξενοδοχεία και άλλα καταλύματα καλύπτουν τις ανάγκες των επισκεπτών, με τιμές χαμηλότερες από ότι στη γειτονική Κροατία. Οι επιλογές εστίασης περιλαμβάνουν κυρίως υπαίθρια παραθαλάσσια εστιατόρια, όπου μπορεί κανείς να δοκιμάσει το εθνικό κεμπάπ της Βοσνίας “ćevapčići” ή άλλα ψητά κρεατικά και ψάρια.
Ο καφές και το παγωτό στα τοπικά “caffe-slasticarna” είναι η πλέον δημοφιλής καθημερινή συνήθεια.
Δημοφιλείς είναι επίσης οι ημερήσιες εκδρομές σε γειτονικούς τουριστικούς προορισμούς, όπως το Ντουμπρόβνικ, Στον, Μόσταρ κτλ, ενώ υπάρχει και η επιλογή του αγροτουρισμού, με επίσκεψη στην ενδοχώρα, φωτογραφικό σαφάρι στον ποταμό Νερέτβα, παρατήρηση πτηνών, επίσκεψη σε αμπελώνες ή φυτείες και δοκιμή τοπικών εδεσμάτων.
Το Νέουμ δεν έχει κάποια έντονη νυχτερινή ζωή, καθώς θεωρείται οικογενειακός προορισμός. Όμως μπορεί κανείς να μεταβεί στη ντίσκο βόρεια του Hotel Sunce και να απολαύσει την φτηνή μπύρα του, υπό τους ήχους της house μουσικής και το φωτορυθμικό.
Υπάρχει λεωφορείο τέσσερις φορές την ημέρα για το Ντουμπρόβνικ (απόσταση 60 χλμ για το κέντρο του), το οποίο διέρχεται από το Νέουμ συνήθως γεμάτο, καθώς ξεκινά από τα ενδότερα της Κροατίας. Επίσης, υπάρχει λεωφορείο που ξεκινά από το Ντουμπρόβνικ και διέρχεται από το Νέουμ, με τελικό προορισμό το Σεράγεβο. Καλύτερη επιλογή ημερήσιας μετακίνησης όμως είναι τα “marshrutkas”, κοινόχρηστα ταξί-mini van, γνωστά σε όλες τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, τα οποία μεταφέρουν τους κατοίκους για ψώνια και άλλες ανάγκες το πρωί και τους φέρνουν πίσω το απόγευμα.
Bonus Facts
- Στο Νέουμ το επίσημο νόμισμα είναι το μετατρέψιμο μάρκο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Όμως είναι αποδεκτό και το Κροατικό κούνα, ενώ πολλά καταστήματα και ταξί δέχονται και ευρώ.
- Η ενοικίαση αυτοκινήτου στην Κροατία και η χρήση του στο μη ευρωενωσιακό έδαφος του Νέουμ σημαίνει έξτρα χρέωση και ασφάλιση οχήματος, παρόλο που η άδεια οδήγησης είναι αποδεκτή.
- H Κροατία θεωρείται χώρα “χαμηλού κινδύνου” για λύσσα, ενώ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη “υψηλού κινδύνου”. Αυτό σημαίνει ότι ο σκύλος σας, αν και ανοσοποιημένος και εφοδιασμένος με το “διαβατήριο κατοικιδίων”, μετά το ταξίδι διέλευσής του από το βοσνιακό Νέουμ μπορεί να θεωρηθεί από τα δυτικά πρωτόκολλα ως επικίνδυνος και να τεθεί σε καραντίνα.
- Το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας της Κροατίας επικαλύπτει το Νέουμ, επομένως ένας επισκέπτης μπορεί να συνεχίσει να το χρησιμοποιεί, διατηρώντας τις χρεώσεις κινητής τηλεφωνίας που ισχύουν στην Ε.Ε. Αν μεταβεί στο δίκτυο της Βοσνίας οι διεθνείς χρεώσεις είναι απαγορευτικές.
- Η μορφολογία της περιοχής είναι τέτοια που, αν και η βοσνιακή ακτογραμμή είναι 20 χλμ, η οδική απόσταση από το ένα συνοριακό σημείο στο άλλο, δηλαδή από Κροατία σε Κροατία μέσω Νέουμ, είναι 9,2 χλμ. Η διαδρομή αυτή είναι περίπου 20 λεπτά, συμπεριλαμβανομένης της επίσκεψης στην τουαλέτα, όμως σε ώρες αιχμής οι διατυπώσεις στα σύνορα δημιουργούν ουρές και μπορεί να αναγκάσουν τους ταξιδιώτες να περιμένουν ακόμα και μία ώρα για να εισέλθουν στο Νέουμ.
- Η χαμηλή φορολογία στον καπνό, στο αλκοόλ και στα καύσιμα είναι πόλος έλξης για πολλούς τουρίστες. Υπολογίζεται ότι το “φουλάρισμα” του ντεπόζιτου του αμαξιού είναι κατά 10€ φτηνότερο.
- Κύριος λόγος καθυστέρησης διέλευσης είναι ότι τουλάχιστον ένας επιβάτης σε κάθε όχημα δεν έχει πάνω του το διαβατήριο, αλλά το έχει καταχωνιάσει κάπου στη βαλίτσα του, με αποτέλεσμα να καθυστερεί ο τυπικός έλεγχος.
- Η πρόθεση παραμονής στο Νέουμ πρέπει να δηλώνεται στο συνοριακό σημείο ελέγχου, ώστε να τεθεί η απαραίτητη ένδειξη στο διαβατήριο και να είναι εύκολη η μετέπειτα αποχώρηση. Δεν απαιτείται visa για τους πολίτες των περισσοτέρων χωρών (πλην Αφρικανικών, Αραβικών και κάποιων χωρών της Ν.Α. Ασίας) και η άδεια παραμονής διαρκεί 90 ημέρες.
- Υπάρχει ο αυτοκινητόδρομος 17.3 που σκαρφαλώνει στην πλαγιά του βουνού από το Neum και φτάνει στο Χούτοβο-Μόσταρ, παρακάμπτοντας το συνοριακό σημείο ελέγχου, όμως αν αυτό προβλέπεται για τα διερχόμενα λεωφορεία, υπάρχει σχεδόν πάντα αστυνομικό αυτοκίνητο που παραμονεύει για ιδιωτικά οχήματα με μη βοσνιακές πινακίδες, που τυχόν επιλέγουν αυτόν τον πλάγιο τρόπο εισόδου στη χώρα.
- Με την επιφύλαξη του ανοίγματος της γέφυρας του Πελιεσάτς, οι περισσότεροι τουρίστες βρίσκουν ενδιαφέρον το να βγαίνουν από την Κροατία και την Ε.Ε. και να ξαναμπαίνουν, διασχίζοντας το Νέουμ. Η μόνη εναλλακτική προς το παρόν, για κάποιον που θέλει να μεταβεί από τις βόρειες κροατικές δαλματικές ακτές στο εξκλάβιο του Ντουμπρόβνικ χωρίς να περάσει από τη Βοσνία, είναι το πλοίο από το κροατικό λιμάνι του Πλότσε ή το αεροπλάνο.
Πηγές: Επίσημο site του Neum, Wikipedia, Wikivoyage και Amusing Planet
