Search
Close this search box.
Search
Close this search box.

Γραμμή Γουάλας – Μελετώντας τα παράδοξα του μεγαλύτερου αρχιπελάγους του κόσμου

Το Μαλαϊκό Αρχιπέλαγος (ή αλλιώς Ινδοαυστραλιανό Αρχιπέλαγος, Ανατολικές Ινδίες, ή Αρχιπέλαγος των Μπαχαρικών) βρίσκεται ανάμεσα στη Νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία, εκεί που συναντιούνται ο Ινδικός και ο Ειρηνικός Ωκεανός.
Γραμμή Γουάλας – Τα παράδοξα του μεγαλύτερου αρχιπελάγους του κόσμου

Το Μαλαϊκό Αρχιπέλαγος (ή αλλιώς Ινδοαυστραλιανό Αρχιπέλαγος, Ανατολικές Ινδίες, ή Αρχιπέλαγος των Μπαχαρικών) βρίσκεται ανάμεσα στη Νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία, εκεί που συναντιούνται ο Ινδικός και ο Ειρηνικός Ωκεανός. Περιλαμβάνει τα κράτη: Μπρουνέι, Σιγκαπούρη, Μαλαισία, Ινδονησία, Φιλιππίνες και Ανατολικό Τιμόρ, ενώ η Παπούα – Νέα Γουινέα αμφισβητείται αν βρίσκεται εντός ή εκτός. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση αρχιπέλαγος στον κόσμο, καθώς ξεπερνά στα 2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ αριθμεί πάνω από 25.000 νησιά.

Το αρχιπέλαγος βρίσκεται σε μια γωνιά του πλανήτη όπου συνενώνονται τέσσερις μεγάλες τεκτονικές πλάκες – η Ευρασιατική, η Αυστραλιανή, η πλάκα του Ειρηνικού και η πλάκα των Φιλιππίνων, ενώ πρόκειται και για μία από τις πλέον ηφαιστειακά ενεργές ζώνες του κόσμου. Υπάρχουν πολλά και ψηλά ηφαίστεια, κυρίως στα νησιά Ιάβα, Σουμάτρα και στα νησιά Μικρές Σούνδες (στα οποία ανήκουν το Μπαλί και το Τιμόρ), που ξεπερνούν τα 3.000 μέτρα, καθώς και πολλά ψηλά βουνά.

Το Μεράπι στο νησί της Ιάβας είναι το πιο ενεργό ηφαίστειο στην Ινδονησία (φωτ. Brigitte Werner στο Pixabay)
Το Μεράπι στο νησί της Ιάβας είναι το πιο ενεργό ηφαίστειο στην Ινδονησία (φωτ. Brigitte Werner στο Pixabay)

Αυτό το τροπικό, γεωλογικά ενεργό και πλούσιο σε βιοποικιλότητα περιβάλλον υπήρξε πεδίο έρευνας για έναν από τους σημαντικότερους επιστήμονες του 19ου αιώνα, τον Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας. Ο Γουάλας ήταν Άγγλος -Ουαλός για την ακρίβεια- βιολόγος, ανθρωπολόγος, εξερευνητής, γεωγράφος και φυσιοδίφης. Θεωρείται, μάλιστα, εξαιρετικά πιθανό ότι επηρέασε τον Κάρολο Δαρβίνο στη διαμόρφωση της θεωρίας του για τη φυσική επιλογή, καθώς οι δυο τους αλληλογραφούσαν τακτικά, ανταλλάσσοντας απόψεις για τα θέματα που μελετούσαν.

Πορτραίτο του Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας που βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου (πηγή: Wikimedia Commons)
Πορτραίτο του Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας που βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου (πηγή: Wikimedia Commons)

Από το 1854 μέχρι το 1862 ο Γουάλας ταξίδεψε στο Μαλαϊκό Αρχιπέλαγος, με σκοπό να συλλέξει δείγματα και να διεξάγει μελέτες για τη φύση της περιοχής. Παρατήρησε, λοιπόν, μια διαφοροποίηση στην πανίδα σε μια περιορισμένη ζώνη του αρχιπελάγους, γεγονός που τον οδήγησε στη διατύπωση μιας υπόθεσης, σύμφωνα με την οποία υπάρχει ένα ζωογεωγραφικό σύνορο –σαν μια νοητή γραμμή– που οριοθετεί δύο διακριτές ζώνες πανίδας. Το σύνορο αυτό έμεινε γνωστό με το όνομά του, ως Γραμμή Γουάλας.

Στα δυτικά της γραμμής τα ζωικά είδη είναι παρόμοια ή προέρχονται από την ασιατική ενδοχώρα, ενώ στα ανατολικά της γραμμής τα περισσότερα είδη προέρχονται από την Αυστραλία. Εκατέρωθεν της γραμμής υπάρχει μια «μεταβατική» ζώνη, όπου ζουν είδη και των δύο τύπων, πολλά από τα οποία είναι υβρίδια των τυπικών ασιατικών και των πιο απομονωμένων αυστραλιανών ειδών. Η ζώνη αυτή ονομάστηκε Wallacea, κι αυτή προς τιμήν του Γουάλας. Ακόμα και τα πουλιά, τα οποία είναι ικανά να μεταναστεύουν μεταξύ των ηπειρωτικών περιοχών της Ασίας και της Αυστραλίας, φαίνεται να έχουν μείνει στη θέση τους και έτσι έχουν αποκλίνει σε μεγάλες χρονικές περιόδους.

Χάρτης όπου σημειώνεται η Γραμμή Γουάλας (πηγή: reddit.com/r/MapPorn)
Χάρτης όπου σημειώνεται η Γραμμή Γουάλας (πηγή: reddit.com/r/MapPorn)

Η φανταστική αυτή γραμμή που πήρε το όνομα του εισηγητή της περνάει νότια από το νησί Μιντανάο των Φιλιππίνων, στη συνέχεια -ακολουθώντας πορεία νότια και δυτικά- μπαίνει στην Ινδονησία ανάμεσα από τα νησιά Βόρνεο και Σουλαουέζι (την πάλαι ποτέ Κελέβη…) και έπειτα διέρχεται από το Στενό του Λομπόκ που χωρίζει τα νησιά Μπαλί και Λομπόκ στη Θάλασσα της Ιάβας. Η πορεία της Γραμμής Γουάλας ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τα όρια δύο υφαλοκρηπίδων, της «Σούντα» που ενώνει υποθαλάσσια τα νησιά Βόρνεο, Μπαλί, Ιάβα και Σουμάτρα με την ηπειρωτική χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας και της «Σαχούλ» που συνδέει την Αυστραλία με τη Νέα Γουινέα.

Χάρτης όπου σημειώνονται οι υφαλοκρηπίδες Σούντα και Σαχούλ: η ενδιάμεση ζώνη είναι η Wallacea. Σημειώνονται επίσης οι εναλλακτικές γραμμές που πρότειναν οι επιστήμονες Μαξ Καρλ Βίλχελμ Βέμπερ και Ρίχαρντ Λίντεκερ (πηγή: Wikimedia Commons)
Χάρτης όπου σημειώνονται οι υφαλοκρηπίδες Σούντα και Σαχούλ: η ενδιάμεση ζώνη είναι η Wallacea. Σημειώνονται επίσης οι εναλλακτικές γραμμές που πρότειναν οι επιστήμονες Μαξ Καρλ Βίλχελμ Βέμπερ και Ρίχαρντ Λίντεκερ (πηγή: Wikimedia Commons)

Όπως έγραψε ο ίδιος ο Γουάλας στο έργο του με τίτλο The Malay Archipelago (το οποίο κυκλοφόρησε το 1869 και περιείχε τα αποτελέσματα των μελετών του): «…Η μεγάλη αντίθεση μεταξύ των δύο τμημάτων του Αρχιπελάγους δεν παρουσιάζεται πουθενά τόσο απότομα όσο στο πέρασμα από το νησί Μπαλί στο νησί Λομπόκ, όπου οι δύο περιοχές βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση… 

Το στενό έχει εδώ πλάτος δεκαπέντε μίλια, έτσι ώστε να μπορούμε να περάσουμε σε δύο ώρες από ένα μεγάλο τμήμα της γης σε ένα άλλο, που διαφέρουν τόσο ουσιαστικά στην άγρια ζωή τους όσο η Ευρώπη από την Αμερική».

Στα μέρη του Μπαλί… (φωτ. Alfiano Sutianto στο Unsplash)
Στα μέρη του Μπαλί… (φωτ. Alfiano Sutianto στο Unsplash)

Αν επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε τις αιτίες του φαινομένου της Γραμμής Γουάλας θα πρέπει να γυρίσουμε αρκετές χιλιάδες χρόνια πίσω, στην τελευταία Παγετωνική περίοδο του πλανήτη. Την εποχή εκείνη -που σημειωτέον τα νερά των ωκεανών ήταν μέχρι και 120 μέτρα χαμηλότερα σε σχέση με σήμερα- στην περιοχή του Μαλαϊκού Αρχιπελάγους υπήρχε μια τεράστια μάζα ξηράς που ένωνε την Ασία με την Αυστραλία. Ως εκ τούτου, τα ζωικά είδη ήταν ελεύθερα να μετακινούνται σε όλη της την έκταση και να αφήνουν παντού τους απογόνους τους. Όταν, όμως, η στάθμη της θάλασσας άρχισε να υψώνεται, δημιουργήθηκαν οι δύο υφαλοκρηπίδες μαζί με τα νησιά που γνωρίζουμε σήμερα. Το ωκεάνιο αυτό φράγμα σταμάτησε τις μετακινήσεις των διαφόρων ειδών, με αποτέλεσμα η χλωρίδα και η πανίδα της Ασίας να ακολουθήσουν διαφορετικές οδούς εξέλιξης σε σχέση με εκείνες της Αυστραλίας.

Η τίγρης της Σουμάτρας ανήκει στα εξαιρετικά απειλούμενα είδη του Αρχιπελάγους (φωτ. Rebecca Campbell στο Unsplash)
Η τίγρης της Σουμάτρας ανήκει στα εξαιρετικά απειλούμενα είδη του Αρχιπελάγους (φωτ. Rebecca Campbell στο Unsplash)
Αρσενικός ουρακοτάγκος του Βόρνεο (φωτ. Simone Millward στο Unsplash)
Αρσενικός ουρακοτάγκος του Βόρνεο (φωτ. Simone Millward στο Unsplash)

Στην ασιατική πλευρά της Γραμμής Γουάλας ζουν θηλαστικά, όπως ο ασιατικός ελέφαντας, ο σπάνιος ρινόκερος της Ιάβας, οι τίγρεις της Σουμάτρας και οι λεοπαρδάλεις του Βόρνεο, πολλά είδη πιθήκων, οι ουρακοτάγκοι της Σουμάτρας και του Βόρνεο και πολλά πουλιά ενδημικά της Ασίας. 

Στην αυστραλιανή πλευρά συναντάμε κυρίως μαρσιποφόρα, όπως τα κούσκους (ένα συγγενικό είδος με τα καγκουρό και τα κοάλα) και τα καγκουρό των δέντρων, καθώς και πτηνά, όπως τα λευκά κακατούα με το κίτρινο λοφίο, μελισσοφάγους και εντυπωσιακά παραδείσια πουλιά.

Λευκό κούσκους (πηγή: creepyanimals.com)
Λευκό κούσκους (πηγή: creepyanimals.com)
Καγκουρό των δέντρων (πηγή: reddit.com/r/Awwducational)
Καγκουρό των δέντρων (πηγή: reddit.com/r/Awwducational)
Παραδείσιο πουλί στην Παπούα-Νέα Γουινέα (φωτ. Tim Laman στο nationalgeographic.org)
Παραδείσιο πουλί στην Παπούα-Νέα Γουινέα (φωτ. Tim Laman στο nationalgeographic.org)

Bonus Facts

  • Το όνομα «Γραμμή Γουάλας» δόθηκε από τον επίσης Άγγλο βιολόγο και ανθρωπολόγο Τόμας Χένρι Χάξλεϊ που έμεινε γνωστός και ως «το μπουλντόγκ του Δαρβίνου», επειδή υπερασπίστηκε τη διάσημη θεωρία της εξέλιξης.
  • Εκτός από τον Γουάλας, και άλλοι φυσιοδίφες και βιολόγοι από τα μέσα του 19ου αιώνα χάραξαν εναλλακτικές γραμμές, με σκοπό να οριοθετήσουν την κατανομή της άγριας ζωής του Αρχιπελάγους. Μεταξύ αυτών ήταν ο Ολλανδογερμανός Μαξ Καρλ Βίλχελμ Βέμπερ και ο Άγγλος Ρίχαρντ Λίντεκερ.
  • Αντίθετα με την πανίδα, η χλωρίδα δεν ακολουθεί τόσο πιστά την οριοθέτηση της Γραμμής Γουάλας, καθώς οι ικανότητες των φυτών να εξαπλώνονται διαφέρουν σημαντικά από τις αντίστοιχες ικανότητες των ζώων. Το πιο συνηθισμένο φυτικό είδος που συναντάται μόνο στην αυστραλιανή πλευρά είναι ο Ευκάλυπτος.

Πηγές: Wikipedia [1], [2], Britannica, Spice Island Blog, Thoughtco

Βασιλης Παπαδοπουλος
Βασιλης Παπαδοπουλος
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Χαλκίδα, αλλά εδώ και χρόνια περιπλανιέμαι στην πρωτεύουσα. Σπούδασα ιστορία, η οποία μαζί με τη γεωγραφία είναι οι δύο εμμονές που με καταδιώκουν από την παιδική μου ηλικία. Λατρεύω τους χάρτες, την αρχιτεκτονική, το χάσιμο στους δρόμους των πόλεων και την Sade Adu

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

* Ορισμένοι σύνδεσμοι σε αυτήν την ανάρτηση οδηγούν σε συνεργαζόμενες σελίδες. Εάν αγοράσετε κάτι μέσω αυτών, μπορεί να κερδίσω μια μικρή προμήθεια — η οποία ΔΕΝ σας επιβαρύνει σε κάτι! Με αυτόν τον τρόπο το geografikoi.gr συντηρείται και μπορώ και παρέχω το περιεχόμενο του δωρεάν.