Σήμερα – αν εξαιρέσεις την περίοδο της πανδημίας – είναι αρκετά δύσκολο να φανταστούμε μια εποχή που τα ταξίδια δεν ήταν τόσο συνηθισμένα. Πίσω στον 13ο αιώνα, ένας νεαρός Ιταλός βρέθηκε να εξερευνά εξωτικά μέρη και πολιτισμούς.
Πλέοντας από τη Βενετία στην Αραβία, καβαλώντας καμήλες στην Περσία και εξερευνώντας χρυσά παλάτια στην Κίνα, ο Μάρκο Πόλο πρωτοπορούσε, πολύ πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο τον 15ο αιώνα. Το best-seller «Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο» έγινε ένα από τα πρώτα ταξιδιωτικά βιβλία της ανθρωπότητας, εμπνέοντας μεσαιωνικούς και πρώιμους εξερευνητές να ανακαλύψουν τον κόσμο.
Πάμε να δούμε μερικά ενδιαφέροντα πραγματάκια για τον Μάρκο Πόλο και τα ταξίδια του:
1. Το περίφημο οδοιπορικό του Μάρκο Πόλο γράφτηκε στη φυλακή.
Ο Μάρκο Πόλο μνημονεύεται χάρη σε μια πολύχρωμη και δημοφιλή αφήγηση για το ταξίδι του προς τα ανατολικά, γνωστή ως “Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο”. Κατά τρόπο ειρωνικό τρόπο, οι αφηγήσεις των ελεύθερων ταξιδιών του Πόλο ως εξερευνητής γράφτηκαν ενώ αυτός βρισκόταν πίσω από τα κάγκελα της φυλακής. Το 1298, τρία χρόνια μετά την επιστροφή του από το ταξίδι του, ο Πόλο αιχμαλωτίστηκε αφού οδήγησε μια ενετική γαλέρα στη μάχη εναντίον της αντίπαλης ιταλικής πόλης-κράτους της Γένοβας.
Στη φυλακή συνάντησε τον Ρουστίτσελο Ντα Πίζα (Rustichello da Pisa), έναν κρατούμενο που ήταν γνωστός ως ταλαντούχος συγγραφέας ρομαντικών ιστοριών. Πρόθυμος να καταγράψει τα χρόνια του ως ταξιδιώτης, ο Πόλο υπαγόρευσε την ιστορία της ζωής του στον Ρουστίτσελο, ο οποίος έδρασε ως αόρατος συγγραφέας (ghost writer). Μέχρι να αφεθούν ελεύθεροι το 1299, οι δύο άντρες είχαν ολοκληρώσει το βιβλίο που θα έκανε τον Μάρκο Πόλο ένα όνομα οικείο σε όλους.
2. Ο Μάρκο Πόλο δεν ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που ταξίδεψε στην Ασία.
Ο Μάρκο Πόλο μπορεί να είναι ο πιο ιστορικός ταξιδιώτης της Άπω Ανατολής, αλλά σίγουρα δεν ήταν ο πρώτος. Ο Φραγκισκανός μοναχός Giovanni da Pian del Carpini έφτασε στην Κίνα τη δεκαετία του 1240 – πάνω από 20 χρόνια πριν ο Πόλο φύγει από την Ευρώπη – και ήρθε σε επαφή με τον Μεγάλο Xαν της αυτοκρατορίας των Μογγόλων. Αργότερα θα ακολουθήσουν κι άλλοι καθολικοί απεσταλμένοι, συμπεριλαμβανομένου του Γουλιέλμου του Ρούμπρουκ, ο οποίος ταξίδεψε ανατολικά τη δεκαετία του 1250 σε μια προσπάθεια να φέρει τους Μογγόλους κοντά στον Χριστιανισμό.
Αυτοί οι πρώτοι ιεραπόστολοι εμπνεύστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τον μύθο του Πρέστερ Τζον, ενός θρυλικού βασιλιά που πιστεύεται ότι κυβερνούσε μια χριστιανική αυτοκρατορία στην Ανατολή. Ο Πόλο ανέφερε αργότερα τον φανταστικό μονάρχη στο βιβλίο του και μάλιστα τον περιέγραψε ότι είχε δώσει μια μεγάλη μάχη ενάντια στον Μογγόλο ηγεμόνα Τζένγκις Χαν.
3. Ο Μάρκο Πόλο γνώριζε ελάχιστα τον πατέρα και τον θείο του όταν ξεκίνησαν την αποστολή τους.
Λίγους μήνες πριν γεννηθεί ο Μάρκο Πόλο το 1254, ο πατέρας του Νικόλο και ο θείος του Μαφέο έφυγαν από την Ιταλία σε εμπορική αποστολή στην Ασία. Τα αδέρφια επέστρεψαν στη Βενετία το 1269 και μόνο τότε ο 15χρονος Μάρκο γνώρισε τελικά τον Νίκολο, τον πατέρα που δεν ήξερε ποτέ ότι είχε. Αν και ήταν ουσιαστικά ξένος με τον πρεσβύτερο Πόλο, ο Μάρκο τους ακολούθησε όταν έφυγαν στο εκτενέστερο δεύτερο ταξίδι τους το 1271. Ενώ αρχικά σχεδίαζαν μόνο μια σύντομη στάση στην Άπω Ανατολή, οι τρεις άντρες θα ταξίδευαν τελικά στην Ασία μαζί για περισσότερα από 20 χρόνια.
4. Ο Μάρκο Πόλο πέρασε μεγάλο μέρος του ταξιδιού του ως απεσταλμένος του Μογγόλου ηγεμόνα Κουμπλάι Xαν.
Οι Πόλο ήταν έμποροι που ασχολούνταν με σπάνια αντικείμενα όπως το μετάξι, τα πετράδια και τα μπαχαρικά, αλλά τα εκτεταμένα ταξίδια τους ήταν κάτι περισσότερο από μια εμπορική αποστολή. Ο Μάρκο, ο Μαφέο και ο Νίκολο χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως απεσταλμένοι του αυτοκράτορα των Μογγόλων Κουμπλάι Χαν, τον οποίο ο γέροντας Πόλο είχε γνωρίσει και είχε γίνει φίλος σε ένα προηγούμενο του ταξίδι στα ανατολικά.
Ο νεαρός Μάρκο θα δημιουργούσε έναν ιδιαίτερα ισχυρό δεσμό με τον Μεγάλο Χαν, ο οποίος αργότερα τον έστειλε στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία ως φοροεισπράκτορα και ειδικό αγγελιοφόρο. Η εμπιστοσύνη και η προστασία του Κουμπλάι Χαν στους Πόλο, τους επέτρεψε να κινούνται ελεύθερα εντός των ορίων της Μογγολικής Αυτοκρατορίας. Ο Μάρκο έλαβε ακόμη και μια «πάιζα» – μια χρυσή ταμπλέτα που του επέτρεψε να κάνει χρήση ενός τεράστιου δικτύου αυτοκρατορικών αλόγων και καταλυμάτων. Χάρη σε αυτό το επίσημο διαβατήριο, οι Πόλο ταξίδεψαν στην Ασία όχι μόνο ως περιπλανώμενοι έμποροι, αλλά ως τιμώμενοι επισκέπτες του ίδιου του Μεγάλου Χαν.
5. Ο Μάρκο Πόλο μπέρδεψε μερικά από τα ζώα που είδε με μυθικά πλάσματα.
Μετά την επιστροφή του από την Ασία, ο Μάρκο Πόλο αφηγήθηκε διεξοδικά τις συναντήσεις του με άγνωστα ζώα όπως ελέφαντες, πιθήκους και κροκόδειλους. Περιέγραψε τους τελευταίους, για παράδειγμα, ως γιγάντια ερπετά με αιχμηρά νύχια που θα μπορούσαν «να καταπιούν έναν άνθρωπο… μεμιάς». Καλώς μέχρι εδώ, αλλά ο Μάρκο συχνά μπέρδευε αυτά τα άγνωστα ζώα για εκείνον με μυθικά πλάσματα, με αποκορύφωμα τον ασιατικό ρινόκερο που το περιέγραψε ως μονόκερο.
6. Ο Μάρκο Πόλο ήταν από τους πρώτους Ευρωπαίους που περιέγραψαν πολλές από τις προηγμένες τεχνολογίες που συνάντησε στην Κίνα.
Πρόκειται για συνήθη παρεξήγηση ότι ο Μάρκο Πόλο εισήγαγε τα ζυμαρικά στην Ιταλία – στην πραγματικότητα, το πιάτο είχε ήδη υπάρξει στην Ευρώπη εδώ και αιώνες – αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πληροφόρησε τους Δυτικούς για πολλές κινεζικές εφευρέσεις. Μεταξύ άλλων, ο Μάρκο εξοικείωσε πολλούς από τους αναγνώστες του με την έννοια του χαρτονομίσματος, που ξεκίνησε η χρήση του στην Ευρώπη τα χρόνια μετά την επιστροφή του. Ο Πόλο περιέγραψε επίσης τον άνθρακα – ο οποίος δεν χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Ευρώπη μέχρι τον 18ο αιώνα -, τα γυαλιά μυωπίας, καθώς και το πολύπλοκο ταχυδρομικό σύστημα του Κουμπλάι Χαν που του επέτρεπε να διαχειρίζεται με επιτυχία την τεράστια αυτοκρατορία του.
7. Οι Πόλο ίσα που κατάφεραν να βγουν ζωντανοί από την Ασία.
Μετά από δεκαετίες ταξιδιού και προκλήσεων, οι Πόλο αντιμετώπισαν τα μεγαλύτερα εμπόδια όταν προσπάθησαν να επιστρέψουν στην Ιταλία. Ανησυχώντας ότι η αναχώρησή τους θα φανέρωνε αδυναμία, ο ηλικιωμένος πια Κουμπλάι Χαν αρνήθηκε αρχικά να απελευθερώσει τους αγαπημένους του απεσταλμένους από την υπηρεσία του. Οι Πόλο κατόρθωσαν να αφήσουν το βασίλειο του Μεγάλου Χαν το 1292, όταν συμφώνησαν να συνοδεύσουν τη Μογγόλα πριγκίπισσα στην Περσία δια θαλάσσης. Ενώ τα κατάφεραν, η αποστολή αποδείχθηκε εκ των υστερών ότι ήταν το πιο επικίνδυνο σκέλος του ταξιδιού των Πόλο. Ο Μάρκο αργότερα έγραψε ότι τα μέλη της συντροφιάς του ήταν μεταξύ των μοναδικών επιζώντων ενός θαλάσσιου ταξιδιού που στοίχισε εκατοντάδες ζωές.
8. Οι Πόλο έχασαν μεγάλο μέρος της περιουσίας τους κατά την επιστροφή τους.
Μόλις απομακρύνθηκαν από τη μογγολική επικράτεια, ο Μάρκο, ο Νίκολο και ο Μαφέο δεν μπορούσαν πλέον να βασίζονται στην προστασία του Κουμπλάι Χαν. Καθώς οι ταξιδιώτες μας περνούσαν από το βασίλειο της Τραπεζούντας, στη σημερινή Τουρκία, οι τοπικοί άρχοντες τους έκλεψαν περίπου 4.000 βυζαντινά χρυσά νομίσματα. Παρά τη σημαντική αυτή απώλεια, οι Πόλο διατήρησαν αρκετό από το φορτίο τους για να φτάσουν σπίτι τους το 1295 ως πλούσιοι. Σύμφωνα με αναφορές, οι τρεις Βενετοί έκρυψαν τους περισσότερους πολύτιμους λίθους ράβοντας τους στις επενδύσεις των πανωφοριών τους.
9. Πολλοί από τους σύγχρονους του Μάρκο Πόλο απέρριψαν τις ιστορίες του ως ψέματα - αλλά και σήμερα ακόμα αμφισβητούνται από αρκετούς ιστορικούς
Οι περίτεχνες περιγραφές του Μάρκο Πόλο για το βασιλικό παλάτι στο Ξαναντού, τη μητρόπολη Quinsai (σύγχρονο Χανγκτσόου) και τα πολλά θαύματα της Ανατολής έμοιαζαν κάπως υπερβολικά σε ορισμένους αναγνώστες. Στην πραγματικότητα, μέχρι που τα γεράματα του, οι Βενετοί χαρακτήριζαν τον Πόλο ως παραμυθά. Και είχαν κάθε λόγο να είναι σκεπτικοί: ο Πόλο και ο αόρατος συγγραφέας του, Ρουστίτσελο, ήταν επιρρεπείς σε υπερβολές και φανταστικά ταξίδια. Για παράδειγμα, ο διάσημος ταξιδιώτης συχνά εισήγαγε εικονικά τον εαυτό του σε σκηνές μάχης και δολοπλοκίες δικαστηρίου. Ενώ οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο κύριος όγκος του βιβλίου του είναι αληθινός, αρκετοί το απέρριψαν ως κατασκευάσματα της φαντασίας του και ισχυρίζονται ότι ο Πόλο δεν έφτασε καν στην Κίνα. Από την πλευρά του, ο Μάρκο δεν παραδέχτηκε ποτέ τίποτε. Ακόμη και στο κρεβάτι του θανάτου υποστήριζε: «Δεν είπα τα μισά από αυτά που είδα».
10. Η διαδρομή του Μάρκο Πόλο έγινε σε μεγάλο βαθμό αδιάβατη μετά την επιστροφή του στη Βενετία.
Ο Κουμπλάι Χαν πέθανε κατά την επιστροφή των Πόλο στη Βενετία, οδηγώντας τη μογγολική αυτοκρατορία σε παρακμή και εξανεμίζοντας κάθε πιθανότητα να επιστρέψει ποτέ ο Μάρκο στην Άπω Ανατολή. Οι διάφορες φυλετικές ομάδες σύντομα ανέκτησαν τη γη κατά μήκος της κάποτε ευημερούσας εμπορικής οδού γνωστής ως Δρόμος του Μεταξιού, αποκόπτοντας ουσιαστικά μια ζωτική αρτηρία που συνδέει την Ανατολή και τη Δύση. Με τη χερσαία διαδρομή προς την Κίνα να γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη, λίγοι ταξιδιώτες τόλμησαν να ξεκινήσουν ταξίδια μεγάλης εμβέλειας για αρκετά χρόνια. Στην πραγματικότητα, ο Πόλο φέρεται να μην έφυγε ποτέ από το βενετσιάνικο έδαφος τις τελευταίες δύο δεκαετίες της ζωής του.
11. Υπάρχει ένα παιχνίδι με το όνομα του Μάρκο Πόλο
Μοιάζει με τη ελληνική τυφλόμυγα, αλλά εξελίσσεται σε μια πισίνα. Ένας παίκτης δένει τα μάτια του και αναζητεί τους υπόλοιπους παίκτες οι οποίοι φωνάζουν “Πόλο”. Αν κάποιος παίκτης βγει απ’ την πισίνα ο τυφλός αναζητητής μπορεί να επικαλεστεί την φράση Ψάρι έξω από το νερό και να αλλάξουν θέσεις.
12. Πολλές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές εξιστορούν τα ταξίδια του
Κυκλοφόρησαν αρκετές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές που εξιστορούν τα κατορθώματά του Μάρκο Πόλο και τις συναντήσεις του με τον Κουμπλάι Χαν, με κορυφαία, το Marco Polo, την ομώνυμη σειρά του Netflix που προβλήθηκε το 2014 και χαρακτηρίστηκε ως μία από τις πιο ακριβές τηλεοπτικές παραγωγές. Είχε διάρκεια 2 σεζόν και η βαθμολογία της στο imdb είναι 8.0 στρογγυλό στρογγυλό, που σημαίνει μάλλον άνω του μετρίου.
13. Ο Μάρκο Πόλο επηρέασε τους μετέπειτα εξερευνητές, συμπεριλαμβανομένου του Χριστόφορου Κολόμβου.
Ο Μάρκο Πόλο δεν είδε ποτέ τον εαυτό του ως εξερευνητή-προτίμησε τον όρο «οδοιπόρος»-αλλά η προσέγγισή του στα ταξίδια βοήθησε να εμπνεύσει μια ολόκληρη γενιά εξερευνητών. Ανάμεσα τους ήταν και ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο οποίος μετέφερε ένα αντίγραφο του βιβλίου «Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο» στα ταξίδια του στον Νέο Κόσμο. Μη συνειδητοποιώντας ότι η αυτοκρατορία των Μογγόλων είχε ήδη πέσει μέχρι το ταξίδι του, ο Κολόμβος σχεδίαζε ακόμη και να ακολουθήσει τα χνάρια του Πόλο, κάνοντας επαφή με τον διάδοχο του Κουμπλάι Καν. Διαβάστε το αφιέρωμά μας για τον Χριστόφορο Κολόμβο.
Και στη δεκαετία του 1960, μια ακόμα ομάδα ταξιδιωτών αποφάσισε να ακολουθήσει την ακριβή διαδρομή του Μάρκο Πόλο, ταξιδεύοντας από την Ιταλία στην Κίνα με αυτοκίνητα βέβαια αντί για άλογα.
