Ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα
Όταν σκεφτόμαστε τους πολεμοχαρείς Βίκινγκς, το μυαλό μας αμέσως πηγαίνει σε έναν κόσμο αυστηρά ανδροκρατούμενο. Είναι αλήθεια ότι για πολλούς αιώνες (αυτό που ονομάζουμε Μεσαίωνας) οι Βίκινγκς πολεμιστές, φημισμένοι για τη γενναιότητα και την αγριότητά τους, ταξίδευαν στις θάλασσες, αναζητώντας νέα εδάφη για να κατακτήσουν και πλούτο για να λεηλατήσουν.
Παρ’ όλα αυτά, στην μυθολογία των Σκανδιναβικών λαών δεν λείπουν αναφορές για γυναίκες πολεμίστριες που μάχονταν στο πλευρό των ανδρών συναγωνιστών τους. Κατά πόσο βέβαια τα μυθικά αυτά στοιχεία της σκανδιναβικής παράδοσης ανταποκρίνονται σε μια ιστορική πραγματικότητα είναι ένα ερώτημα, η οριστική απάντηση στο οποίο δεν έχει δοθεί ακόμα.
Ας γίνουμε όμως πιο συγκεκριμένοι… Στην παράδοση των βόρειων λαών υπάρχουν οι σκανδιναβικές σάγκα ή σάγκα των Βίκινγκς, δηλαδή επικές αφηγήσεις για τα ηρωικά τους κατορθώματα, ιστορίες για ταξίδια, για βασιλιάδες και υπερήρωες, αλλά και για διαμάχες ανάμεσα στις σπουδαιότερες οικογένειες. Στις αφηγήσεις αυτές, γραμμένες στην αρχαία σκανδιναβική γλώσσα, η πραγματικότητα μπλέκεται με τον θρύλο, σε σημείο που η διαφοροποίηση μεταξύ τους είναι δυσδιάκριτη.
Σε αυτές τις σάγκα (ή σάγκες αν προτιμάτε…), λοιπόν, δεν ήταν ασυνήθιστη η εμφάνιση γυναικών που κρατούσαν όπλα. Αυτές που συναντάμε πιο συχνά είναι οι περίφημες «παρθένες με ασπίδες» (shield-maidens στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία ή skjaldmær στα αρχαία νορβηγικά) που αναφέρονται σε θρυλικές αφηγήσεις όπως η Hervarar saga ok Heidreks (Σάγκα της Χέρφορ και του Χάιντρεκ) που περιγράφει τους πολέμους ανάμεσα σε Γότθους και Ούννους κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. και τα Gesta Danorum (Πράξεις των Δανών) του Δανού θεολόγου και ιστορικού Saxo Grammaticus που αναφέρονται στην πρώιμη μεσαιωνική ιστορία της Δανίας.
Αυτές οι «κυρίες με τις ασπίδες» συγκροτούσαν ένα πολύμορφο σύνολο που διέφερε σε ηλικία, σωματική διάπλαση, κοινωνική και οικογενειακή κατάσταση. Πολλές θεωρείται ότι συμμετείχαν προσωρινά σε επιδρομές ή μάχες των Βίκινγκς και στη συνέχεια επέστρεφαν στο σπίτι τους για να ζήσουν μια κανονική οικογενειακή ζωή. Άλλες λέγεται ότι έδωσαν όρκο ζωής να γίνουν πολεμίστριες. Αν λάβουμε υπόψιν ότι οι γυναίκες των Βίκινγκς κατά τη μεσαιωνική εποχή είχαν ελάχιστο ή καθόλου έλεγχο και δράση στη ζωή τους, οι συγκεκριμένες φαίνεται ότι αψηφούσαν τα κοινωνικά και έμφυλα στερεότυπα, τους ρόλους και τις προσδοκίες που είχαν από αυτές οι άνδρες.
Πριν συνεχίσουμε, σας έχω μια πρόταση για σας και τους μικρούς εκκολαπτόμενους γεωΓΡΑΦΙΚΟΥΣ: Το Μυστικό των Βίκινγκς από την υπέροχη παιδική σειρά βιβλίων Οι Κατάσκοποι της Γεωγραφίας από τις Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ είναι το βιβλίο που θέλετε να πάρετε και δεν το ξέρατε για να φέρετε τα παιδιά σε μια πρώτη επαφή με τη Γεωγραφία, τη Νορβηγία, τους Βίκινγκς και τη γοητεία της εξερεύνησης. Σε όποιον γονέα το έχω προτείνει μέχρι τώρα, έχει ενθουσιαστεί ο ίδιος και το πιτσιρίκι. #truestory
Πολεμίστριες στα σκανδιναβικά έπη
Συνεχίζουμε με το έπος της Χέρφορ και του Χάιντρεκ όπου συναντάμε δύο ηρωίδες με το όνομα Χέρφορ (Hervǫr). Η πρώτη, ήδη από την παιδική της ηλικία, έκανε επιθέσεις σε ταξιδιώτες στο δάσος ντυμένη σαν άντρας, ενώ αργότερα επέκτεινε τη δράση της και σε επιδρομές σε πλοία. Τελικά όμως εγκατέλειψε τη δράση της και αφιερώθηκε στην οικογένειά της. Η εγγονή της ονομαζόταν επίσης Χέρφορ και φέρεται να ήταν επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης στον πόλεμο κατά των επιτιθέμενων Ούννων. Αν και στο έπος εγκωμιάζεται για την γενναιότητά της, τραυματίζεται θανάσιμα από τις εχθρικές δυνάμεις και πεθαίνει στο πεδίο της μάχης.
Στα Gesta Danorum η πιο χαρακτηριστική γυναικεία μορφή είναι η Λαγκέρθα. Σύμφωνα με την αφήγηση, ήταν παρθένα με ασπίδα ευγενικής καταγωγής από τη σημερινή Νορβηγία και συμβία του διάσημου Ράγκναρ Λόντμπροκ, μυθικού βασιλιά και ήρωα των Βίκινγκς. Το έπος διηγείται ότι η Λαγκέρθα πολέμησε μαζί με τον Ράγκναρ σε μια μάχη ενάντια στους Σουηδούς. Αφού σκοτώθηκε ο σύζυγός της, η Λάγκερθα αναδιοργάνωσε τα στρατεύματά της και τα οδήγησε στη νίκη. Στη συνέχεια κατάφερε να αναδειχθεί σε θρυλική πολεμίστρια και τελικά σε βασίλισσα της Δανίας.
Στο ίδιο έργο ο Saxo Grammaticus αναφέρεται στη Ρούσλα, γνωστή και ως «Κόκκινη Γυναίκα», μια θρυλική παρθένα με ασπίδα από τη Νορβηγία. Η Ρούσλα, μετά την εκθρόνιση του αδερφού της από το βασίλειο του Τέλεμαρκ (μιας περιοχής στη σημερινή νότια Νορβηγία), έφτιαξε έναν πειρατικό στόλο για να επιτεθεί σε όλα τα δανέζικα πλοία ως εκδίκηση για την προσβολή εναντίον του αδελφού της. Επίσης, εμφανίζεται και η Βέμποργκ, μια μυθική πολεμίστρια που υποτίθεται ότι έλαβε μέρος στη μάχη της Μπραβάλλα που έγινε το 750 περίπου ανάμεσα στους βασιλιάδες της Σουηδίας και της Δανίας.
Μια άλλη ηρωική φυσιογνωμία ήταν η Φρέιντις Ερικσντότερ από την Ισλανδία, αδελφή του διάσημου θαλασσοπόρου Λέιφ Έρικσον που θεωρείται ότι ανακάλυψε την Αμερική πριν από τον Κολόμβο. Σύμφωνα με τη Σάγκα των Γροιλανδών, η Φρέιντις ταξίδεψε μαζί με τον αδερφό της προς την Βίνλαντ, όπως λεγόταν τότε η παραθαλάσσια περιοχή της Βόρειας Αμερικής. Όταν τα αδέλφια της σκοτώθηκαν από ιθαγενείς λέγεται ότι πήρε το σπαθί της και γυμνόστηθη αντεπιτέθηκε και έτρεψε σε φυγή τους εχθρούς, κερδίζοντας τον σεβασμό και τον φόβο των ντόπιων.
Δεν μπορούμε, φυσικά, να παραλείψουμε και τις θρυλικές Βαλκυρίες, εξωπραγματικά όντα της σκανδιναβικής μυθολογίας. Σύμφωνα με το μύθο, ήταν στην υπηρεσία του θεού Όντιν και περιπολούσαν στα πεδία των μαχών, με σκοπό να περισυλλέξουν όσους πολεμιστές σκοτώθηκαν πολεμώντας γενναία και να τους μεταφέρουν στη Βαλχάλλα. Στη σύγχρονη τέχνη εικονίζονται ως όμορφες κοπέλες που ιππεύουν φτερωτά άλογα ή λύκους και επιλέγουν ανάμεσα στα πτώματα των πολεμιστών. Υπήρξαν, μάλιστα, έμπνευση για τον διάσημο συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ για την όπερα «Βαλκυρία», το δεύτερο μέρος της ρομαντικής επικής τετραλογίας του με τίτλο Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν (ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα ακούτε εδώ…)
Η Βίκινγκ πολεμίστρια της Μπίρκα
Πέρα από τις γραπτές πηγές, η επιστημονική έρευνα έχει αποκαλύψει νέα στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και δράση γυναικών πολεμιστριών στις τάξεις των λαών του Βορρά. Σουηδοί επιστήμονες μελέτησαν δείγμα DNA από έναν σκελετό που είχε βρεθεί σε έναν εντυπωσιακό τάφο ενός Βίκινγκ πολεμιστή, ο οποίος είχε ανασκαφεί ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα κοντά στη σουηδική πόλη Μπίρκα. Η ανάλυση του γενετικού υλικού που έγινε στα οστά που βρέθηκαν στον τάφο αποκάλυψαν την έλλειψη χρωμοσώματος Υ και, συνεπώς, το άτομο που ήταν θαμμένο εκεί ανήκε στο γυναικείο βιολογικό φύλο. Η γενετική συγγένεια είναι κοντά στους σημερινούς Βορειοευρωπαίους και μάλιστα στους Σουηδούς που κατοικούν στην κεντρική και νότια Σουηδία.
Εκτός από τον ανθρώπινο σκελετό, ο τάφος περιείχε έναν ολόκληρο οπλισμό που αποτελούνταν από ξίφος, τσεκούρι, δόρυ, βέλη, μαχαίρι και ασπίδες, τους σκελετούς δύο αλόγων, καθώς και ένα σετ παιχνιδιών με ταμπλό και κομμάτια που πιθανότατα χρησιμοποιούνταν για την εξάσκηση στη στρατηγική και στις τακτικές μάχης ενάντια στους εχθρούς. Τα ευρήματα αυτά μας δείχνουν ότι ο πολεμιστής -ή η πολεμίστρια όπως τελικά αποδείχθηκε- ήταν αξιωματικός που μπορούσε να οδηγήσει τα στρατεύματα στη μάχη. Όπως δήλωσε και η Charlotte Hedenstierna-Jonson, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης: «Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια Βαλκυρία από τις σάγκες, αλλά με έναν πραγματικό στρατιωτικό ηγέτη, που συμβαίνει να είναι γυναίκα».
Υπάρχουν, βέβαια, και οι σκεπτικιστές που αμφισβητούν τα παραπάνω συμπεράσματα, υποστηρίζοντας ότι είναι πιθανό να υπήρξε γενετική αλλοίωση των ευρημάτων ή τα όπλα που βρέθηκαν μαζί με τον γυναικείο σκελετό να μην είχαν άμεση σχέση με το ρόλο της ενοίκου του τάφου στην κοινωνία των Βίκινγκς.
Ρουνικοί λίθοι
Ερευνητές από τη Δανία και τη Σουηδία χρησιμοποίησαν τρισδιάστατες μεθόδους, προκειμένου να εξετάσουν τα σκαλίσματα σε ρουνικούς λίθους. Οι λίθοι αυτοί, γνωστοί και ως ρούνοι, κατασκευάζονταν ως μνημεία για τους ηγέτες των Βίκινγκς και πάνω τους γράφονταν οι πράξεις και τα κατορθώματά τους. Σε δύο ομάδες ρουνικών λίθων βρέθηκε γραμμένο και μάλιστα πολλές φορές το γυναικείο όνομα Τίρα, ένα γεγονός σπάνιο για την εποχή. Αυτή η επανειλημμένη αναφορά σημαίνει ότι η Τίρα ήταν μια ισχυρή ηγεμόνας που πιθανότατα διαδραμάτισε έναν σημαντικό ρόλο στη γέννηση του βασιλείου της Δανίας.
Η πρώτη ομάδα ρούνων, γνωστή ως οι δύο λίθοι του Γιέλινγκ, αναφέρουν το όνομα της βασίλισσας Τίρα, συζύγου του πρώτου βασιλιά της Δανίας Γκορμ του Παλαιού (ο οποίος βασίλευσε την περίοδο 936-958) και μητέρας του βασιλιά Χάραλντ του Κυανόδοντα (ή αλλιώς Bluetooth). Η Τίρα θεωρείται ότι οδήγησε η ίδια τον στρατό της Δανίας εναντίον των Γερμανών. Όταν πέθανε, ο σύζυγός της Γκορμ έστησε προς τιμήν της τον ένα λίθο, στον οποίο αναφέρεται η Τίρα ως «στολίδι της Δανίας». Τον άλλο, μεγαλύτερο λίθο έστησε ο Χάραλντ για να τιμήσει και τους δύο γονείς του.
Στη δεύτερη ομάδα που αποτελείται από τέσσερις λίθους και είναι γνωστοί ως λίθοι Bække-Læborg, αναφέρεται επίσης μια γυναίκα με το όνομα Τίρα. Οι ερευνητές δεν έχουν καταλήξει αν πρόκειται για την ίδια Τίρα, την μητέρα του Χάραλντ. Οι ομοιότητες που εντόπισαν στο στυλ χάραξης ανάμεσα στις δύο ομάδες λίθων πιθανότατα παραπέμπουν στον ίδιο χαράκτη και ίσως και στην ίδια Τίρα. Οι επανειλημμένες αναφορές στην Τίρα δηλώνουν χωρίς αμφιβολία την επιδραστικότητά της τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και στο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα των Βίκινγκς.
Οι πολεμίστριες Βίκινγκς στην τέχνη
Οι γυναίκες πολεμίστριες του Βορρά αποτελούν πηγή έμπνευσης για πολλά είδη τέχνης, από ιστορικά μυθιστορήματα μέχρι βιντεοπαιχνίδια. Η θρυλική Λαγκέρθα ήταν μία από τις βασικές ηρωίδες στην τηλεοπτική σειρά Vikings, ένα ιστορικό δράμα που ξεκίνησε να προβάλλεται το 2013 από το History Channel. Γυναίκα πολεμίστρια, επίσης, πρωταγωνιστεί στο βιντεοπαιχνίδι Assassin’s Creed Valhalla. Παρθένες με ασπίδες αναφέρονται και σε λογοτεχνικά έργα, όπως στον διάσημο Άρχοντα των Δαχτυλιδιών του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν και στην τριλογία της Νάνσι Φάρμερ, The Sea of Trolls.
BONUS FACT
Μαρτυρίες για γυναίκες-πολεμίστριες των Βίκινγκς συναντάμε ακόμα και σε βυζαντινά κείμενα, όπως στο χρονικό του ιστορικού Ιωάννη Σκυλίτζη «Σύνοψις Ιστοριών». Ο ιστορικός αναφέρει ότι γυναίκες πολέμησαν στη μάχη όταν ο Σβιατοσλάβ Α΄, πρίγκιπας των Ρως του Κιέβου, επιτέθηκε στους Βυζαντινούς στη Βουλγαρία το 971. Μάλιστα, στην πολιορκία της πόλης Δορύστολο οι Βαράγγοι (όπως ονομάζονται οι Ρως-Βίκινγκς στις βυζαντινές πηγές) υπέστησαν μια καταστροφική ήττα και οι Βυζαντινοί μετά την μάχη ανακάλυψαν έκπληκτοι ένοπλες γυναίκες ανάμεσα στους πεσόντες πολεμιστές.
Διαβάστε στη συνέχεια: 12 μύθοι και αλήθειες που δεν γνωρίζατε για τους Βίκινγκς
