Όταν ακούμε τη λέξη Σαμουράι φέρνουμε στο μυαλό μας έναν ρωμαλέο άντρα πολεμιστή με εξαιρετική εκπαίδευση και ατσαλένια πειθαρχία. Κι όμως, στην Ιαπωνία της εποχής των σόγκουν και των νταΐμιο, των ανώτερων στρατιωτικών ηγετών που ουσιαστικά κυβερνούσαν τη χώρα, υπήρχαν και γυναίκες πολεμίστριες, ισότιμες με τους άντρες συναδέλφους τους…
Ήταν οι Όνα-μπουγκέισα και οι Όνα-μούσα που ανήκαν στην τάξη των μπούσι, δηλαδή στην ιαπωνική κάστα των ευγενών πολεμιστών. Ήδη από τον 12ο αιώνα πολλές γυναίκες της ανώτερης τάξης εκπαιδεύονταν στο χειρισμό της ναγκινάτα, ενός ιαπωνικού όπλου ειδικά σχεδιασμένου για γυναίκες που αποτελούνταν από μια κυρτή λεπίδα προσαρμοσμένη στην άκρη μιας ράβδου. Σκοπός τους ήταν να υπερασπιστούν τα κάστρα και την τιμή τους σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης, να πολεμήσουν και -γιατί όχι- να πεθάνουν ένδοξα στη μάχη.
Αυτοκράτειρα Ζινγκού
Οι πρώτες αναφορές για τις Όνα-μπουγκέισα μας μεταφέρουν αρκετούς αιώνες πιο πίσω, όταν η αυτοκράτειρα Ζινγκού μετά τον θάνατο του συζύγου της, του αυτοκράτορα Τσούαϊ, γύρω στο 200 μ.Χ. οργάνωσε μόνη της μια εκστρατεία και εισέβαλε με το στρατό της στην Κορέα. Αφού την κατέλαβε επέστρεψε μετά από τρία χρόνια θριαμβεύτρια στην Ιαπωνία και ανέβηκε στο «θρόνο των χρυσανθέμων», τον αυτοκρατορικό θρόνο της χώρας. Παρέμεινε, μάλιστα, ως άτυπος μονάρχης και επίτροπος του γιου της, αυτοκράτορα Χομουταουάκε, μέχρι το 269, οπότε και πέθανε σε ηλικία 100 ετών.
Τομόε Γκοτσέν
Η πιο διάσημη γυναίκα σαμουράι ήταν η Τομόε Γκοτσέν, η οποία πολέμησε και διακρίθηκε στον πόλεμο Γκενπέι ανάμεσα στις ιαπωνικές φατρίες Ταΐρα και Μιναμότο, αλλά και μελών της ίδιας φατρίας μεταξύ τους, μεταξύ 1180 και 1185.
Ήταν στην υπηρεσία του Μιναμότο νο Γιοσινάκα, ο οποίος ήταν πιθανότατα και σύζυγός της, όταν εκείνος πολεμούσε εναντίον του ξαδέλφου του Μιναμότο νο Γιοριτόμο. Ανήκε, μάλιστα, στην κατηγορία των Όνα-μούσα, οι οποίες διεξήγαν και επιθετικό πόλεμο, σε αντίθεση με τις Όνα-μπουγκέισα που είχαν κυρίως αμυντικό ρόλο.
Σύμφωνα με μια επική αφήγηση της εποχής, «… ήταν ιδιαίτερα όμορφη, με λευκό δέρμα, μακριά μαλλιά και γοητευτικά χαρακτηριστικά. Ήταν εξαιρετικά δυνατή τοξότης και ξιφομάχος, μια πολεμίστρια έτοιμη να αντιμετωπίσει έναν δαίμονα ή έναν θεό, έφιππη ή πεζή, ενώ ίππευε άλογα με εξαιρετική δεξιοτεχνία.
Κάθε φορά που επρόκειτο να γίνει μάχη, ο Γιοσινάκα την έστελνε ως πρώτη αρχηγό του, εξοπλισμένη με μια ισχυρή πανοπλία, ένα τεράστιο σπαθί και ένα πανίσχυρο τόξο, και εκείνη έκανε περισσότερες πράξεις ανδρείας από οποιονδήποτε άλλο πολεμιστή του».
Το 1184 η Τομόε Γκοτσέν, επικεφαλής 300 στρατιωτών, πολέμησε εναντίον 2.000 εχθρών Ταΐρα και ήταν η μόνη μαζί με άλλους πέντε συμπολεμιστές της που μπόρεσαν να επιβιώσουν. Σε μια άλλη μάχη κατάφερε να αποκεφαλίσει τον αρχηγό της φατρίας Μουσάσι και κράτησε το κεφάλι του σαν τρόπαιο.
Για το τέλος της Τομόε Γκοτσέν υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Κάποιοι λένε ότι σκοτώθηκε στη μάχη. Άλλοι λένε ότι έφυγε με το κεφάλι ενός εχθρού και εξαφανίστηκε. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι παντρεύτηκε έναν σύμμαχο σαμουράι και έγινε μοναχή μετά το θάνατό του.
Η θρυλική φυσιογνωμία της Τομόε Γκοτσέν ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες και συγγραφείς για αιώνες. Έγινε ρόλος στο παραδοσιακό ιαπωνικό θέατρο Καμπούκι, αλλά και ηρωίδα σε βιβλία, καρτούνς, τηλεοπτικές σειρές και video games.
Χανγκάκου Γκοτσέν
Μια άλλη διάσημη γυναίκα πολεμίστρια κατά τον πόλεμο Γκενπέι ήταν η Χανγκάκου Γκοτσέν, η οποία -σε αντίθεση με την Τομόε Γκοτσέν- ήταν σύμμαχος της φατρίας Ταΐρα που έχασε τον πόλεμο.
Αργότερα, μαζί με τον ανιψιό της Γιο Σουκεμόρι ηγήθηκε ενός στρατεύματος 3.000 στρατιωτών και πολέμησε για την υπεράσπιση ενός οχυρού ενάντια σε έναν επιτιθέμενο στρατό πιστών του νέου σόγκουν Καμακούρα.
Μετά τον τραυματισμό της από ένα βέλος συνελήφθη από τον εχθρό και οδηγήθηκε αιχμάλωτη στον σόγκουν. Εκεί την ερωτεύτηκε ένας στρατιώτης, ο Ασάρι Γιοσίτο, στον οποίο δόθηκε η άδεια να την παντρευτεί. Το ζευγάρι απέκτησε μια κόρη και έζησε ευτυχισμένο…
Χόγιο Μασάκο
Η πρώτη Όνα-μπουγκέισα που αναμίχθηκε στην πολιτική ήταν η Χόγιο Μασάκο, σύζυγος του Μιναμότο νο Γιοριτόμο, ο οποίος το 1192 έγινε ο πρώτος σόγκουν της περιόδου Καμακούρα μετά τη δολοφονία του ξαδέλφου του Μιναμότο νο Γιοσινάκα. Μετά το θάνατο του συζύγου της έγινε Βουδίστρια μοναχή, συνέχισε ωστόσο να αναμιγνύεται στην πολιτική ως επίτροπος των δύο γιων της που έγιναν κι αυτοί σόγκουν. Έμεινε γνωστή ως Άμα-Σόγκουν, δηλαδή η μοναχή-σόγκουν.
Γυναίκες-νίντζα
Τον 16ο αιώνα τοποθετείται η δράση γυναικών-νίντζα, γνωστών ως «Κουνόιτσι», οι οποίες δρούσαν ως δολοφόνοι, κατάσκοποι και αγγελιοφόροι και εκπαιδεύονταν στις πολεμικές τέχνες.
Μία από αυτές ήταν η Μοτσιζούκι Τσιγιόμε, μια ποιήτρια ευγενικής καταγωγής, αν και αμφισβητείται αν ήταν όντως υπαρκτό πρόσωπο. Σύμφωνα με κάποια στοιχεία, η Τσιγιόμε ανέλαβε από έναν πολέμαρχο να δημιουργήσει μια μυστική ομάδα κατασκόπων αποτελούμενη αποκλειστικά από γυναίκες.
H Τσιγιόμε στρατολόγησε ιερόδουλες και άλλες δυναμικές γυναίκες και τις εκπαίδευσε να συλλέγουν και να μεταφέρουν πληροφορίες, να αποπλανούν, ακόμα και να σκοτώνουν. Για να κυκλοφορούν ελεύθερα και να αποκτούν πρόσβαση στους στόχους τους οι Κουνόιτσι μεταμφιέζονταν σε ιέρειες ή γκέισες.
Έτσι, η Τσιγιόμε δημιούργησε ένα δίκτυο από 200-300 γυναίκες-πράκτορες που δρούσαν στην υπηρεσία της φατρίας Τακέντα. Ωστόσο, σύγχρονες έρευνες υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν επαρκείς ιστορικές πηγές που να αποδεικνύουν τη δράση των γυναικών-νίντζα.
17ος- 19ος αιώνας: μια εποχή παρακμής
Κατά την περίοδο Έντο (1600-1868) η θέση των γυναικών-σαμουράι υποβαθμίστηκε σημαντικά, αν και εξακολούθησαν να λαμβάνουν μέρος σε μάχες.
Η εξέλιξη αυτή συνδυάστηκε με αντίστοιχες αλλαγές στον ρόλο των αντρών-σαμουράι, οι οποίοι απομακρύνθηκαν σταδιακά από τις πολεμικές δραστηριότητες και στράφηκαν προς άλλες ασχολίες, όπως η διδασκαλία ή η κρατική γραφειοκρατία.
Οι άντρες-σαμουράι άρχισαν να αντιμετωπίζουν τις γυναίκες συναδέλφους τους περισσότερο ως «παιδομηχανές» παρά ως συντρόφους τους στη μάχη.
Για τις γυναίκες της ανώτερης τάξης δεν θεωρούνταν πια ως ιδανικό η ατρόμητη αφοσίωση αλλά η παθητική υπακοή.
Πόλεμος Μπόσιν: η τελευταία πράξη του δράματος
Η τελευταία έκφραση του μαχητικού πνεύματος των γυναικών-σαμουράι εκδηλώθηκε κατά τον Πόλεμο Μπόσιν, δηλαδή την εμφύλια διαμάχη που ξέσπασε στην Ιαπωνία μεταξύ 1868 και 1869 ανάμεσα στους οπαδούς του αυτοκράτορα και τους υποστηρικτές των σόγκουν Τοκουγκάουα. Η νίκη των πρώτων οδήγησε στην κατάργηση του σογκουνάτου και την ίδρυση του σύγχρονου ιαπωνικού κράτους. (βλ. το άρθρο για την Αποκατάσταση Μεϊτζί)
Σε μία από τις σημαντικότερες μάχες του πολέμου Μπόσιν, τη μάχη στο Αΐζου, η 21χρονη πολεμίστρια Νακάνο Τακέκο τέθηκε επικεφαλής μιας ομάδας γυναικών-σαμουράι -γνωστών ως Γιοσιτάι- και πολέμησε εναντίον των αυτοκρατορικών δυνάμεων. Η Τακέκο ήταν κόρη ενός ανώτερου αξιωματούχου της αυτοκρατορικής αυλής και είχε λάβει υψηλή μόρφωση, ενώ ήταν εκπαιδευμένη και στις πολεμικές τέχνες και στη χρήση της ναγκινάτα.
Οι Γιοσιτάι υπό τις διαταγές της Τακέκο πολέμησαν γενναία, σκοτώνοντας μεγάλο αριθμό αντιπάλων ανδρών στρατιωτών. Ωστόσο, η μάχη αυτή έμελλε να είναι μοιραία για την Τακέκο, καθώς μια σφαίρα την χτύπησε στο στήθος. Πριν αφήσει την τελευταία της πνοή ζήτησε από την αδερφή της να της κόψει το κεφάλι, για να μην πάρουν οι εχθροί το σώμα της ως τρόπαιο. Η αδελφή της υπάκουσε και στη συνέχεια έθαψε το κεφάλι στις ρίζες ενός πεύκου στο ναό Αΐζο Μπανγκεμάτσι. Αργότερα χτίστηκε εκεί ένα μνημείο προς τιμήν της.
Εκτός από την Νακάνο Τακέκο, κι άλλες γυναίκες πολέμησαν στις μάχες που έγιναν στην περιοχή Αΐζου. Ανάμεσα σ’ αυτές είναι η Γιαμακάβα Φουτάμπα, κόρη και σύζυγος αξιωματούχων του σογκουνάτου, η οποία πολέμησε για την υπεράσπιση του κάστρου Τσουρούγκα από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Η Φουτάμπα επέζησε της μάχης και αργότερα εργάστηκε για τη βελτίωση της εκπαίδευσης των γυναικών και των κοριτσιών στην Ιαπωνία.
Μια ακόμα σημαντική πολεμίστρια ήταν η Γιαμαμότο Γιαέκο, κόρη ενός εκπαιδευτή πυροβολικού. Με την καθοδήγηση του πατέρα της έγινε πολύ ικανή σκοπευτής και έλαβε μέρος στις μάχες στο Αΐζου. Στο τέλος του πολέμου πιάστηκε αιχμάλωτη από μέλη της φατρίας Σατσούμα που πολεμούσαν για τον αυτοκράτορα και φαίνεται ότι πέρασε δύσκολες ώρες στα χέρια τους. Αργότερα έγινε χριστιανή και παντρεύτηκε έναν ιεροκήρυκα, ενώ έζησε μέχρι την ηλικία των 87 ετών.
Ο Πόλεμος Μπόσιν θεωρείται από πολλούς ως το τελευταίο πεδίο δράσης των γυναικών-σαμουράι. Η φήμη τους χάθηκε μαζί με τις ίδιες, καθώς ολόκληρος ο κόσμος έμαθε, μέσα από τις σελίδων των έργων των Δυτικών που περιέγραφαν την Ιαπωνία, ότι οι σαμουράι ήταν σωματώδεις και γενναίοι άντρες, ενώ οι γυναίκες ήταν απλά υποταγμένες σ’ αυτούς, ντυμένες με κιμονό και σφιχτοδεμένο όμπι…
Διαβάστε επίσης: Οι τελευταίοι σαμουράι σε 18 έγχρωμες φωτογραφίες
Bonus fact
Οι τελευταίες αναφορές για την πολεμική δράση γυναικών-σαμουράι εντοπίζονται κατά την λεγόμενη Εξέγερση της Σατσούμα το 1877, όταν ορισμένοι εναπομείναντες σαμουράι της περιοχής Σατσούμα επαναστάτησαν εναντίον του αυτοκρατορικού στρατού. Αναφέρεται ότι αρκετές γυναίκες πολέμησαν για την υπεράσπιση της πόλης Καγκοσίμα ενάντια στις αυτοκρατορικές δυνάμεις που την πολιορκούσαν.
Διαβάστε στην συνέχεια: Τι στο καλό γύρευαν όμως 36 σαμουράι, οπλισμένοι με katanas και wakizashis, ντυμένοι με το παραδοσιακό kamishimo, να ποζάρουν μπροστά από τη Σφίγγα της Γκίζας; Διαβάστε το άρθρο μας εδώ.
