Limes: το σύνορο της ενδοξότερης αυτοκρατορίας του κόσμου

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 117 μ.Χ., στην εποχή της μέγιστης εξάπλωσής της (πηγή: Wikimedia Commons)
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρξε για πολλούς αιώνες η μεγαλύτερη υπερδύναμη στον πλανήτη, ένα imperium sine fine. Στο απόγειο της εξάπλωσής της είχε έκταση 5 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, ξεκινώντας από τη Μεγάλη Βρετανία και φτάνοντας μέχρι τη Μεσοποταμία.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρξε για πολλούς αιώνες η μεγαλύτερη υπερδύναμη στον πλανήτη, ένα imperium sine fine. Στο απόγειο της εξάπλωσής της είχε έκταση 5 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, ξεκινώντας από τη Μεγάλη Βρετανία και φτάνοντας μέχρι τη Μεσοποταμία. 

Σύμφωνα με την περιγραφή του ιστορικού Christopher Kelly: «η αυτοκρατορία απλωνόταν από το Τείχος του Αδριανού στη νοτισμένη από το ψιλόβροχο βόρεια Αγγλία μέχρι τις ηλιοκαμένες όχθες του Ευφράτη στη Συρία, από το μεγάλο σύστημα ποταμών Ρήνου-Δούναβη που διέσχιζε τις εύφορες, επίπεδες εκτάσεις της Ευρώπης, από τις Κάτω Χώρες μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, τις πλούσιες πεδιάδες των ακτών της Βόρειας Αφρικής και την πλούσια κοιλάδα του Νείλου στην Αίγυπτο. Η αυτοκρατορία περικύκλωνε πλήρως τη Μεσόγειο… που οι κατακτητές της αποκαλούσαν mare nostrum- η θάλασσά μας».

Η ανακατασκευασμένη δυτική πύλη του ανατολικού φρουρίου (Ostkastell) κοντά στην πόλη Welzheim στο κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης της Γερμανίας (πηγή: limesstrasse.de)
Η ανακατασκευασμένη δυτική πύλη του ανατολικού φρουρίου (Ostkastell) κοντά στην πόλη Welzheim στο κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης της Γερμανίας (πηγή: limesstrasse.de)

Το ρωμαϊκό σύνορο (limes, στον πληθυντικό limites) εκτεινόταν σε μήκος σχεδόν 5.000 χιλιομέτρων σύμφωνα με την Unesco (7.500 χιλιόμετρα αναφέρουν άλλες πηγές). Ξεκινούσε από τις ακτές του Ατλαντικού στη βόρεια Βρετανία και μέσω της Ευρώπης κατέληγε στη Μαύρη Θάλασσα και από εκεί στην Ερυθρά Θάλασσα και μέσω της Βόρειας Αφρικής έφτανε πάλι στις ακτές του Ατλαντικού. Μπορεί, λοιπόν, εύκολα να καταλάβει κανείς ότι η υπεράσπιση της συνοριογραμμής ενός τέτοιου απέραντου κράτους δεν ήταν απλή υπόθεση.

Σήμανση για τον ρωμαϊκό Limes στη Γερμανία (πηγή: Wikimedia Commons)
Σήμανση για τον ρωμαϊκό Limes στη Γερμανία (πηγή: Wikimedia Commons)

Για την άμυνα κατά μήκος των συνόρων οι Ρωμαίοι είχαν κατασκευάσει ένα εκτεταμένο δίκτυο που περιλάμβανε τείχη, τάφρους, αμυντικές κατασκευές διαφόρων μορφών όπως πύργους, φρούρια και παρατηρητήρια, ενώ είχαν ιδρύσει και συνοριακούς οικισμούς. Οι στρατιώτες που υπερασπίζονταν τα σύνορα λέγονταν līmitāneī, ήταν συνήθως κάτοικοι των γύρω περιοχών και κατά κανόνα αμείβονταν λιγότερο από τους απλούς στρατιώτες, καθώς δεν πολεμούσαν σε μεγάλης κλίμακας μάχες παρά μόνο σε μικρής ή μεσαίας έκτασης συμπλοκές με τους επίδοξους εισβολείς.

Το σύνορο χωριζόταν σε διάφορα τμήματα:

1. Το Τείχος του Αδριανού

Το Τείχος του Αδριανού (Vallum Aelium ή Limes Britannicus) στη Βρετανία άρχισε να χτίζεται το 122 μ.Χ. υπό τις διαταγές του αυτοκράτορα Αδριανού και οριοθετούσε το βόρειο σύνορο της αυτοκρατορίας στο νησί. Εκτεινόταν από τον ποταμό Tyne, κοντά στη Βόρεια θάλασσα μέχρι το χωριό Bowness-on-Solway, στη θάλασσα της Ιρλανδίας και είχε μήκος 80 ρωμαϊκά μίλια ή 117,5 χιλιόμετρα. Διέθετε ένα οχυρό με δύο πύργους ανά μίλι και ανά πέντε μίλια ένα φρούριο, ενώ το τείχος ήταν ενισχυμένο και με τάφρο. Ένα μεγάλο τμήμα του τείχους του Αδριανού σώζεται μέχρι τις μέρες μας και αποτελεί σημαντικό αξιοθέατο της Βόρειας Αγγλίας.

Τα ερείπια του Castle Nick ή Milecastle 39 στο τείχος του Αδριανού κοντά στο Steel Rigg στην κομητεία Northumberland της Αγγλίας (πηγή: Wikimedia Commons)
Τα ερείπια του Castle Nick ή Milecastle 39 στο τείχος του Αδριανού κοντά στο Steel Rigg στην κομητεία Northumberland της Αγγλίας (πηγή: Wikimedia Commons)
Τμήματα του τείχους του Αδριανού στην αγγλική ύπαιθρο (φωτ. Julia Schwab από Pixabay)
Τμήματα του τείχους του Αδριανού στην αγγλική ύπαιθρο (φωτ. Julia Schwab από Pixabay)
Καλοδιατηρημένο πηγάδι στο τείχος του Αδριανού (πηγή: britain-visitor.com)
Καλοδιατηρημένο πηγάδι στο τείχος του Αδριανού (πηγή: britain-visitor.com)

2. Το Τείχος του Αντωνίνου

Το Τείχος του Αντωνίνου (Vallum Antonini) χτίστηκε μετά το 140 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αντωνίνο τον Ευσεβή ως μια προσπάθεια να επιβάλλει την ρωμαϊκή κυριαρχία στη βόρεια Βρετανία. Εκτεινόταν σε μήκος 60 χιλιομέτρων στην κεντρική Σκωτία, από τον ποταμό Forth μέχρι τον ποταμό Clyde. Η κατασκευή του ήταν πολύ πιο πρόχειρη σε σύγκριση με το Αδριάνειο και αποτελούνταν από λίθινες βάσεις και στρώματα από χώμα και γρασίδι, ενώ κάθε δύο μίλια υπήρχε οχυρό. Το τείχος εγκαταλείφθηκε λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του. Σήμερα σώζεται περίπου το ένα τρίτο από την έκτασή του, ενώ το υπόλοιπο είτε δεν είναι πια ορατό είτε βρίσκεται κάτω από κατοικημένες περιοχές.

Χάρτης όπου σημειώνονται τα τείχη του Αδριανού και του Αντωνίνου (πηγή: Wikimedia Commons)
Χάρτης όπου σημειώνονται τα τείχη του Αδριανού και του Αντωνίνου (πηγή: Wikimedia Commons)
Ερείπια του τείχους του Αντωνίνου (πηγή: scottishcanals.co.uk)
Ερείπια του τείχους του Αντωνίνου (πηγή: scottishcanals.co.uk)

3. Το Σαξονικό σύνορο

Το Σαξονικό σύνορο (Litus Saxonicum) κατασκευάστηκε στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. στις δύο ακτές του καναλιού της Μάγχης. Πρόκειται για μια σειρά από οχυρώσεις που είχαν σκοπό να προστατέψουν τις περιοχές αυτές από τις επιδρομές Σαξόνων και Φράγκων, σε μια εποχή υποχώρησης της ρωμαϊκής δύναμης. Στη Βρετανία αναφέρονται 9 βασικά φρούρια στις περιοχές του Κεντ, Σάσσεξ και Νόρφολκ (μεταξύ αυτών το κάστρο του Ντόβερ), καθώς και μια σειρά από οχυρώσεις κατά μήκος της νότιας και ανατολικής ακτογραμμής. Στην απέναντι πλευρά της Γαλατίας αναφέρονται φρούρια από τις ακτές του Βελγίου και δυτικότερα, μέχρι την Νορμανδία και τη Βρετάνη στη σημερινή Γαλλία, όπως στις πόλεις Ρουέν, Βρέστη, Νάντη και κοντά στο Καλαί. Σήμερα σώζονται αρκετά από τα οχυρωματικά αυτά έργα, κυρίως στην ανατολική και νοτιοανατολική Αγγλία.

Τοίχος στο κάστρο Anderitum (που αργότερα μετονομάστηκε σε Pevensey Castle) στο ανατολικό Σάσσεξ, μέρος του Σαξονικού Συνόρου (πηγή: Wikimedia Commons)
Τοίχος στο κάστρο Anderitum (που αργότερα μετονομάστηκε σε Pevensey Castle) στο ανατολικό Σάσσεξ, μέρος του Σαξονικού Συνόρου (πηγή: Wikimedia Commons)
Ρωμαϊκός «φάρος» στο κάστρο του Ντόβερ (πηγή: Wikimedia Commons)
Ρωμαϊκός «φάρος» στο κάστρο του Ντόβερ (πηγή: Wikimedia Commons)

4. Το Γερμανικό σύνορο

Το Γερμανικό σύνορο (Limes Germanicus) είχε στόχο να προστατέψει τις ρωμαϊκές επαρχίες της Γερμανίας από τις επιδρομές των ανυπότακτων γερμανικών φύλων. Συνήθως ως σύνορο λειτουργούσε ένας ποταμός ή μια τάφρος που προστατευόταν από ξύλινο τείχος και παρατηρητήρια σε τακτά διαστήματα, ενώ πίσω από το σύνορο είχε χτιστεί ένα δίκτυο από συνδεδεμένα οχυρά. Είχε συνολικό μήκος 353 μίλια (568 χιλιόμετρα) και ενισχυόταν από περίπου 60 οχυρά και 900 παρατηρητήρια.

Η κεντρική πύλη του ρωμαϊκού φρουρίου Saalburg στην Έσση της Γερμανίας, του καλύτερα συντηρημένου ρωμαϊκού οχυρού στη χώρα, με το άγαλμα του αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβούς (πηγή: kultur-in-hessen.de)
Η κεντρική πύλη του ρωμαϊκού φρουρίου Saalburg στην Έσση της Γερμανίας, του καλύτερα συντηρημένου ρωμαϊκού οχυρού στη χώρα, με το άγαλμα του αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβούς (πηγή: kultur-in-hessen.de)

Το Γερμανικό Σύνορο χωριζόταν: στο Κάτω Σύνορο που ξεκινούσε από την περιοχή Katwijk στη Βόρεια Θάλασσα στις σημερινές Κάτω Χώρες και μέσα από τις διακλαδώσεις του κάτω Ρήνου έφτανε στη Ρηνανία της σημερινής Γερμανίας, το Άνω Σύνορο ακολουθούσε τον Ρήνο και τον Μάιν και έφτανε στην πόλη Lorch στη νοτιοδυτική Γερμανία και το Ραιτικό Σύνορο (από την ρωμαϊκή επαρχία της Ραιτίας που πήρε το όνομά της από τις φυλές των Ραίτιων ή Ραίτων που κατοικούσαν στις Άλπεις) που εκτεινόταν από το Lorch μέχρι την περιοχή Kelheim στη Βαυαρία κοντά στον Δούναβη.

Ανακατασκευασμένος πύργος-παρατηρητήριο κοντά στο φρούριο Zugmantel στην περιοχή του όρους Τάουνους στην Έσση της Γερμανίας (πηγή: Wikimedia Commons)
Ανακατασκευασμένος πύργος-παρατηρητήριο κοντά στο φρούριο Zugmantel στην περιοχή του όρους Τάουνους στην Έσση της Γερμανίας (πηγή: Wikimedia Commons)

Η κατασκευή του ήταν σχετικά απλή και αποτελούνταν από χαντάκια και αναχώματα με πασσάλους στην κορυφή τους και λίθινους τοίχους σε κάποια σημεία. Πίσω από τις διαμορφώσεις αυτές είχε χτιστεί ένα δίκτυο με πύργους από ξύλο ή πέτρα, με οπτική επικοινωνία μεταξύ τους προκειμένου να μεταδίδονται σινιάλα σε περίπτωση κινδύνου.

Σήμερα το Limes Germanicus έχει γίνει ευρύτερα γνωστό από συστηματικές ανασκαφές, ενώ τμήματά του έχουν ανακατασκευαστεί. Μαζί με τα τείχη της Βρετανίας, έχει εγγραφεί στη λίστα προστατευόμενων μνημείων της UNESCO.

Το ρωμαϊκό φρούριο Biriciana κοντά στην πόλη Weissenburg της Βαυαρίας (πηγή: frankentourismus.de)
Το ρωμαϊκό φρούριο Biriciana κοντά στην πόλη Weissenburg της Βαυαρίας (πηγή: frankentourismus.de)

5. Το Σύνορο του Δούναβη

Το Σύνορο του Δούναβη (Limes Norici, Limes Pannonicus και Limes Moesiae) ακολουθούσε τον ρου του ομώνυμου ποταμού και περνούσε από τις σημερινές χώρες/περιοχές της Βαυαρίας, Αυστρίας, Σλοβακίας, Ουγγαρίας, Κροατίας, Σερβίας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας. 

Αν και ο ποταμός δεν ταυτιζόταν πάντα με το σύνορο, καθώς αυτό μπορούσε να μετακινείται ανάλογα με τις κατακτήσεις, ωστόσο σε πολλές περιοχές είχαν κατασκευαστεί σχεδόν μόνιμες στρατιωτικές αμυντικές εγκαταστάσεις, οι οποίες ενισχύονταν με παρατηρητήρια, στρατόπεδα (castra) και οχυρά (castella). Τα στρατόπεδα αρχικά προστατεύονταν από χωμάτινους προμαχώνες και σταδιακά περιβλήθηκαν με λίθινα τείχη και εξελίχθηκαν σε κανονικούς οικισμούς. Κατά μήκος του συνόρου κατασκευάστηκε και η ρωμαϊκή Οδός του Δούναβη (Via Istrum) που συνέδεε τα στρατόπεδα και τα φρούρια και έφτανε ως το δέλτα του ποταμού.

Πύλη των τειχών της ρωμαϊκής πόλης Carnuntum στο σύνορο του Δούναβη, σήμερα στην Κάτω Αυστρία. Το Carnuntum ήταν ένα από τα σημαντικότερα ρωμαϊκά στρατόπεδα και πολυπληθής οικισμός με 50.000 κατοίκους (πηγή: noe.orf.at)
Πύλη των τειχών της ρωμαϊκής πόλης Carnuntum στο σύνορο του Δούναβη, σήμερα στην Κάτω Αυστρία. Το Carnuntum ήταν ένα από τα σημαντικότερα ρωμαϊκά στρατόπεδα και πολυπληθής οικισμός με 50.000 κατοίκους (πηγή: noe.orf.at)
Το Ρωμαϊκό Μουσείο στο Passau της Γερμανίας, όπου υπήρχε ρωμαϊκό φρούριο στο σύνορο του Δούναβη (πηγή: strassederkaiserundkoenige.com)
Το Ρωμαϊκό Μουσείο στο Passau της Γερμανίας, όπου υπήρχε ρωμαϊκό φρούριο στο σύνορο του Δούναβη (πηγή: strassederkaiserundkoenige.com)

Το δυτικό τμήμα του Συνόρου του Δούναβη (σε Γερμανία, Αυστρία και Σλοβακία), μήκους 600 χιλιομέτρων, εγγράφηκε το 2021 στη λίστα μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Σήμερα σώζονται πολλές από τις αμυντικές του κατασκευές και έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες για την συντήρηση και ανάδειξή τους.

Ρωμαϊκός πύργος στην πόλη Tulln an der Donau στην Κάτω Αυστρία (πηγή: Wikimedia Commons)
Ρωμαϊκός πύργος στην πόλη Tulln an der Donau στην Κάτω Αυστρία (πηγή: Wikimedia Commons)
Σχέδιο του υστερορωμαϊκού φρουρίου Contra Aquincum που βρισκόταν στα περίχωρα της σημερινής Βουδαπέστης (πηγή: Wikimedia Commons)
Σχέδιο του υστερορωμαϊκού φρουρίου Contra Aquincum που βρισκόταν στα περίχωρα της σημερινής Βουδαπέστης (πηγή: Wikimedia Commons)
Το κάστρο του Βελιγραδίου (το ρωμαϊκό Singidunum) ήταν σημαντικό οχυρό του συνόρου του Δούναβη (πηγή: Wikimedia Commons)
Το κάστρο του Βελιγραδίου (το ρωμαϊκό Singidunum) ήταν σημαντικό οχυρό του συνόρου του Δούναβη (πηγή: Wikimedia Commons)

6. Το Αραβικό Σύνορο

Το Αραβικό Σύνορο (Limes Arabicus) βρισκόταν στην έρημο της Αραβίας. Ξεκινούσε από τον κόλπο της Άκαμπα στην Ερυθρά Θάλασσα και κατευθυνόταν βορειοανατολικά, καλύπτοντας μια απόσταση περίπου 1.500 χιλιομέτρων μέχρι τη βορειοανατολική Συρία. Αποτελούνταν από πολλά φρούρια και παρατηρητήρια και είχε σκοπό να προστατέψει τα ρωμαϊκά εδάφη από τις επιδρομές των νομαδικών φύλων που ζούσαν στην έρημο αλλά και τους εμπορικούς δρόμους από τους ληστές. 

Εκτός από τις αμυντικές κατασκευές ο αυτοκράτορας Τραϊανός κατασκεύασε και μια σημαντική οδό μήκους 430 χιλιομέτρων, την Via Nova Traiana, από την πόλη Μπόσρα στη νότια Συρία μέχρι την Άιλα (σημερινή Άκαμπα), με σκοπό την ευκολότερη κυκλοφορία των στρατευμάτων και των αξιωματούχων του κράτους αλλά και για τη διευκόλυνση της διέλευσης των καραβανιών.

Το κάστρο Qasr al-Azraq (ή «Γαλάζιο Κάστρο») στην ανατολική Ιορδανία πρωτοχτίστηκε από τους Ρωμαίους για την άμυνα του Limes Arabicus (πηγή: Wikimedia Commons)
Το κάστρο Qasr al-Azraq (ή «Γαλάζιο Κάστρο») στην ανατολική Ιορδανία πρωτοχτίστηκε από τους Ρωμαίους για την άμυνα του Limes Arabicus (πηγή: Wikimedia Commons)
Τα τείχη της πόλης Δάρα (σήμερα στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας) χτίστηκαν τον 6ο αιώνα μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στο ανατολικό σύνορο με το Περσικό κράτος (πηγή: Wikimedia Commons)
Τα τείχη της πόλης Δάρα (σήμερα στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας) χτίστηκαν τον 6ο αιώνα μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στο ανατολικό σύνορο με το Περσικό κράτος (πηγή: Wikimedia Commons)

7. Το Αφρικανικό Σύνορο

Το Αφρικανικό Σύνορο αποτελούνταν από διάφορα τμήματα. Στις περιοχές της σημερινής Αλγερίας και Τυνησίας βρισκόταν το Fossatum Africae και είχε σκοπό την άμυνα των ρωμαϊκών εδαφών από το Βερβερικό βασίλειο της Νουμιδίας στα νότια. Εκτεινόταν σε μήκος περίπου 750 χιλιομέτρων και γενικά αποτελούνταν από ένα χαντάκι πλάτους 3-6 μέτρων και αναχώματα στις δύο πλευρές του που συχνά ενισχύονταν από τοίχους από ξερολιθιά. Ανά τακτά διαστήματα υπήρχαν μικρά παρατηρητήρια και φρούρια, με οπτική επαφή μεταξύ τους.

Το ρωμαϊκό φρούριο Ksar Lemsa στην Τυνησία, τμήμα του αφρικανικού συνόρου (πηγή: Wikimedia Commons)
Το ρωμαϊκό φρούριο Ksar Lemsa στην Τυνησία, τμήμα του αφρικανικού συνόρου (πηγή: Wikimedia Commons)

Ανατολικότερα ήταν το Limes Tripolitanus που βρισκόταν σε περιοχές της σημερινής Τυνησίας και Λιβύης, με σκοπό να προστατέψει τις ρωμαϊκές πόλεις της Τριπολιτανίας Oea, Sabratha και Leptis Magna από τις επιδρομές των νομάδων. Σήμερα σώζονται κάποια κάστρα, το συνοριακό χωριό Gaerisa, καθώς και περίπου 2.000 οχυρωμένα αγροτόσπιτα (γνωστά ως Centenaria), τα οποία ήταν μέρος του αμυντικού δικτύου.

Ερείπια του νότιου πύργου του φρουρίου Wadi-Skiffa-Clausura στην Τυνησία, στο ρωμαϊκό σύνορο Limes Tripolitanus (πηγή: Wikimedia Commons)
Ερείπια του νότιου πύργου του φρουρίου Wadi-Skiffa-Clausura στην Τυνησία, στο ρωμαϊκό σύνορο Limes Tripolitanus (πηγή: Wikimedia Commons)

BONUS FACT

Το ρωμαϊκό στρατόπεδο Vindobona ήταν μέρος του αμυντικού δικτύου φρουρίων που υπερασπίζονταν το σύνορο του Δούναβη. Σταδιακά εξελίχθηκε σε σημαντικό οικισμό, με πληθυσμό 15.000 – 20.000 κατοίκους, και σε έδρα της ρωμαϊκής διοίκησης. Εδώ, μάλιστα, έχασε πιθανότατα τη ζωή του ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος το 180 μ.Χ. Αν και ο πληθυσμός διέφυγε λόγω των επιδρομών των Ούνων τον 5ο αιώνα και ο οικισμός ερημώθηκε για πολλούς αιώνες, από τον Μεσαίωνα κατοικήθηκε ξανά και εξελίχθηκε στην πόλη της Βιέννης. Σήμερα, στο κέντρο της πόλης σώζονται ερείπια από τις ρωμαϊκές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπως και υπολείμματα από το υδρευτικό δίκτυο που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι.

Πηγές: Unesco [1], [2], Wikipedia [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7], [8], [9], Donau Limes, Univie
Picture of Βασιλης Παπαδοπουλος
Βασιλης Παπαδοπουλος
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Χαλκίδα, αλλά εδώ και χρόνια περιπλανιέμαι στην πρωτεύουσα. Σπούδασα ιστορία, η οποία μαζί με τη γεωγραφία είναι οι δύο εμμονές που με καταδιώκουν από την παιδική μου ηλικία. Λατρεύω τους χάρτες, την αρχιτεκτονική, το χάσιμο στους δρόμους των πόλεων και την Sade Adu

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

* Ορισμένοι σύνδεσμοι σε αυτήν την ανάρτηση οδηγούν σε συνεργαζόμενες σελίδες. Εάν αγοράσετε κάτι μέσω αυτών, μπορεί να κερδίσω μια μικρή προμήθεια — η οποία ΔΕΝ σας επιβαρύνει σε κάτι! Με αυτόν τον τρόπο το geografikoi.gr συντηρείται και μπορώ και παρέχω το περιεχόμενο του δωρεάν.