Οι απαρχές του θεσμού της μοναρχίας στην Ευρώπη ανάγονται στον πρώιμο Μεσαίωνα, όταν τα «βαρβαρικά» βασίλεια των γερμανικών και μη φύλων έγιναν οι κληρονόμοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού αποκρυσταλλώθηκε η ιδέα της «ελέω Θεού βασιλείας», η οποία επικράτησε παράλληλα με την βαθμιαία επιβολή της κληρονομικής διαδοχής. Τα πρώτα βασίλεια που δημιουργήθηκαν ήταν το Φραγκικό βασίλειο του Καρλομάγνου που εξελίχθηκε σταδιακά στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (περιλάμβανε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη και τμήματα της Ιταλίας), το βασίλειο της Γαλλίας και τα βασίλεια της Αγγλίας και της Σκωτίας.
Με τη βαθμιαία επικράτηση των εθνικών κρατών η απόλυτη μοναρχία έγινε η κατεξοχήν μορφή πολιτικής τους οργάνωσης και ο μονάρχης θεωρούνταν σύμβολο της εθνικής ενότητας. Παρά τα χτυπήματα που δέχτηκε ο θεσμός κατά την Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο και την εκτέλεση του Άγγλου βασιλιά Καρόλου Α΄ το 1649 και κυρίως κατά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, ο 19ος αιώνας βρήκε την Ευρώπη σχεδόν αποκλειστικά μοναρχική, με μόνες εξαιρέσεις την Ελβετία και κάποιες ελεύθερες πόλεις-κράτη.
Τον τόνο, μάλιστα, έδιναν μεγάλες αυτοκρατορίες, όπως η Αυστριακή, η Γερμανική, η Ρωσική και η Οθωμανική. Σταδιακά, ωστόσο, οι ιδέες του «ρεπουμπλικανισμού» (της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με αιρετούς άρχοντες) άρχισαν να κερδίζουν σταθερά έδαφος.
Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ού αιώνα κατάφεραν σημαντικά πλήγματα στα μοναρχικά καθεστώτα: μεταξύ 1914 και 2015 οι μοναρχίες μειώθηκαν από 22 σε 12, ενώ οι δημοκρατίες αυξήθηκαν από 4 σε 34.
Σήμερα στην Ευρώπη επιβιώνουν 12 κράτη με πολίτευμα τη μοναρχία (10 κληρονομικές μοναρχίες και 2 αιρετές): το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, το Κράτος της Πόλης του Βατικανού, το Βασίλειο του Βελγίου, το Βασίλειο της Δανίας, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βασίλειο της Ισπανίας, το Βασίλειο των Κάτω Χωρών, το Πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν, το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου, το Πριγκιπάτο του Μονακό, το Βασίλειο της Νορβηγίας και το Βασίλειο της Σουηδίας. Πρόκειται, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, για συνταγματικές μοναρχίες, στις οποίες ο μονάρχης δεν συμμετέχει στην άσκηση της εξουσίας διά νόμου, ή δεν χρησιμοποιεί τις εξουσίες του βάσει συμφωνίας.
Μοναρχίες της Ευρώπης
Πριγκιπάτο της Ανδόρας
Το Πριγκιπάτο της Ανδόρας ιδρύθηκε το 1278 με τη μεσολάβηση του βασιλιά της Αραγωνίας Πέτρου Γ’ στη διαμάχη ανάμεσα στον κόμη του Φουά και τον επίσκοπο της Ούργκελ που διεκδικούσαν την περιοχή. Από τη συμφωνία που υπογράφηκε τότε προήλθε το ιδιότυπο καθεστώς δυαρχίας του κράτους, με κεφαλές τους εκάστοτε πρόεδρο της Γαλλίας και Ισπανό επίσκοπο της Ούργκελ, στις θέσεις των οποίων βρίσκονται σήμερα ο Εμμανουέλ Μακρόν και ο Ζοάν Ενρίκ Βίβες Σισίλια αντίστοιχα. Ωστόσο, το πολίτευμα της χώρας εντάσσεται στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, με τη νομοθετική εξουσία να ασκείται από το Γενικό Συμβούλιο και την εκτελεστική από την εκλεγμένη κυβέρνηση.
Βατικανό
Το Κράτος της Πόλης του Βατικανού είναι ένα ενκλάβιο μέσα στην πόλη της Ρώμης, μια απόλυτη πλην αιρετή μοναρχία με κεφαλή τον Πάπα. Ως πράξη ίδρυσης του Βατικανού ως ανεξάρτητου κράτους θεωρείται η Συνθήκη του Λατερανού, η οποία υπογράφηκε το 1929 ανάμεσα στο Ιταλικό Βασίλειο και την Αγία Έδρα. Με έκταση 0,49 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 825 ανθρώπους, το Βατικανό είναι το μικρότερο ανεξάρτητο κράτος στον κόσμο. Ωστόσο, η διεθνής ακτινοβολία και ισχύς του είναι αντιστρόφως ανάλογη του μεγέθους του, καθώς ο Πάπας είναι ταυτόχρονα και επικεφαλής της Αγίας Έδρας, της εκκλησιαστικής αρχής ολόκληρου του ρωμαιοκαθολικού κόσμου. Από το 2013 στο θρόνο του Ποντίφικα βρίσκεται ο Φραγκίσκος, κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, με καταγωγή από την Αργεντινή, ο πρώτος Πάπας που προέρχεται από τη Λατινική Αμερική.
Βασίλειο του Βελγίου
Το Βασίλειο του Βελγίου είναι η νεότερη μοναρχία της Ευρώπης. Ιδρύθηκε το 1831 μετά την απόσχιση του Βελγίου από το Ηνωμένο Βασίλειο των Κάτω Χωρών. Μια μαύρη σελίδα για τον βελγικό θρόνο ήταν η βασιλεία του Λεοπόλδου Β΄ (1885-1908), ο οποίος κατηγορήθηκε για τις φρικαλεότητες σε βάρος των ιθαγενών στην Ελεύθερη Πολιτεία του Κονγκό, μια αποικία του Βελγίου στην Αφρική που είχε τεθεί υπό την προσωπική του διοίκηση. Σημερινός βασιλιάς των Βέλγων είναι ο Φίλιππος από τον οίκο της Σαξονίας-Κόμπουργκ & Γκότα, παρακλάδι του σαξονικού οίκου των Βέττιν, στον οποίο ανήκει και η βασιλική οικογένεια του Ηνωμένου Βασιλείου. Γενικά οι Βέλγοι δεν είναι ιδιαίτερα θετικοί απέναντι στη μοναρχία, περισσότερο όμως απέναντι στον θεσμό παρά στα μέλη της βασιλικής οικογένειας, τα οποία κοστίζουν γύρω στα 15 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, ένα σχετικά χαμηλό ποσό αν συγκριθεί με άλλες ευρωπαϊκές μοναρχίες.
Βασίλειο της Δανίας
Το Βασίλειο της Δανίας είναι το αρχαιότερο της Ευρώπης, καθώς ανάγεται στην εποχή των μυθικών βασιλιάδων, με πρώτο καταγεγραμμένο μονάρχη τον βασιλιά Ογκένους γύρω στο 710. Σημερινή μονάρχης της Δανίας είναι η βασίλισσα Μαργαρίτα Β΄ από τον οίκο του Γκλύξμπουργκ, κλάδο του οίκου του Όλντενμπουργκ, και κληρονόμος της ο πρίγκιπας Φρειδερίκος. Η βασιλική οικογένεια είναι ιδιαίτερα αγαπητή από τους πολίτες, οι οποίοι υποστηρίζουν με το εντυπωσιακό ποσοστό 82% τη μοναρχία. Είναι, μάλιστα, με κόστος που φτάνει τα 12 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, και σχετικά οικονομική για τους Δανούς, οι οποίοι συγκαταλέγονται στους πλουσιότερους και πιο ευτυχισμένους λαούς της Ευρώπης και του κόσμου.
Ηνωμένο Βασίλειο
Το Ηνωμένο Βασίλειο προήλθε από την ένωση των βασιλείων της Αγγλίας και της Σκωτίας, . τα οποία ιδρύθηκαν τον 9ο αιώνα και ενώθηκαν με την Πράξη της Ένωσης το 1707. Η μοναρχία ήταν συνεχής, με ένα διάλειμμα μεταξύ 1649 και 1660 κατά την περίοδο της Αγγλικής Μεσοβασιλείας. Από το 1952 τον θρόνο κατέχει η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ του οίκου Σαξονίας-Κόμπουρκ & Γκότα, ένα παρακλάδι του Οίκου των Βέττιν, που μετονομάστηκε στο αγγλικό Ουίνδσορ από τον βασιλιά Γεώργιο Ε΄ το 1917, λόγω των αντιγερμανικών αισθημάτων των Βρετανών κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις μέρες μας, αν και η πλειοψηφία των Βρετανών υποστηρίζει τη μοναρχία στο πρόσωπο της Ελισάβετ, παρατηρείται μια έντονη αμφιβολία σε πολλούς για την τύχη του θεσμού επί των διαδόχων της. Η βασιλική οικογένεια του Ηνωμένου Βασιλείου είναι με διαφορά η πιο δαπανηρή για τους πολίτες του κράτους, με κόστος 107 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Εκτός από το Ηνωμένο Βασίλειο, η βασίλισσα Ελισάβετ είναι μονάρχης και άλλων 54 πρώην αποικιών που αποτελούν τη Βρετανική Κοινοπολιτεία, μεταξύ αυτών ο Καναδάς και η Αυστραλία. Σε κάποια από τα κράτη αυτά υπάρχει η τάση να απομακρυνθούν από την Κοινοπολιτεία και να αποκόψουν τους δεσμούς τους με το αποικιακό τους παρελθόν.
Βασίλειο της Ισπανίας
Το Βασίλειο της Ισπανίας προήλθε από τη συνένωση των βασιλείων της Καστίλλης και της Αραγωνίας στα τέλη του 15ου αιώνα. Η μοναρχία καταργήθηκε το 1931 με τη Β’ Ισπανική Δημοκρατία και επανήλθε το 1975 μετά το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο. Ο σημερινός Ισπανός βασιλιάς Φελίπε ΣΤ΄ (του οίκου των Βουρβόνων) θεωρείται σημαντική πρόοδος για τη ισπανική μοναρχία, καθώς ο πατέρας του Χουάν Κάρλος αναγκάστηκε να παραιτηθεί για να περισώσει το κύρος του θεσμού, το οποίο έπληξε ανεπανόρθωτα λόγω των οικονομικών σκανδάλων που αφορούσαν το πρόσωπό του. Παρ΄ όλα αυτά, πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι ένα σημαντικό ποσοστό των Ισπανών θα συμφωνούσε με τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την τύχη της μοναρχίας στη χώρα. Την κατάσταση δεν σώζει το γεγονός ότι η βασιλική οικογένεια κοστίζει μόλις 9 εκατομμύρια δολάρια ετησίως στους πολίτες και είναι μια από τις λιγότερο δαπανηρές στην Ευρώπη.
Βασίλειο των Κάτω Χωρών
Το Βασίλειο των Κάτω Χωρών ιδρύθηκε το 1581, αν και μέχρι το 1815 οι ηγεμόνες του δεν χρησιμοποιούσαν τον τίτλο του βασιλιά. Σημερινός μονάρχης είναι ο Γουλιέλμος-Αλέξανδρος των οίκων Οράγγης-Νασσάου και Άμσμπεργκ, και διάδοχός του η πριγκίπισσα Αικατερίνη-Αμαλία, μόλις 17 ετών σήμερα. Η βασιλική οικογένεια δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στον ολλανδικό λαό, μεταξύ άλλων λόγω της δαπανηρής διαβίωσής της, που επιβαρύνει κατά 49 εκατομμύρια το χρόνο τους φορολογούμενους.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 13 συναρπαστικά facts για το Άμστερνταμ
Πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν
Το Πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν είναι ένα μικροέθνος, στα σύνορα Ελβετίας και Αυστρίας, και έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1719. Οι πρίγκιπες του Λιχτενστάιν έχουν πολύ μεγαλύτερες εξουσίες, σε σύγκριση με τους υπόλοιπους μονάρχες της Ευρώπης, καθώς έχουν δικαίωμα να θέτουν βέτο σε νόμους, να διαλύουν την κυβέρνηση και να διορίζουν δικαστές. Ωστόσο, φαίνεται πως οι κάτοικοι του πριγκιπάτου εμπιστεύονται τους μονάρχες τους, καθώς σε δημοψήφισμα του 2012 καταψήφισαν τον περιορισμό των εξουσιών τους. Εξάλλου, η πριγκιπική οικογένεια είναι αρκετά πλούσια, ώστε να μην στοιχίζει τίποτα στον κρατικό προϋπολογισμό. Σημερινός πρίγκιπας είναι ο Ιωάννης Αδάμ Β΄ του οίκου του Λιχτενστάιν, ο οποίος παρέδωσε το 2004 τις κυβερνητικές εξουσίες στον γιο του Αλοΐσιο Φίλιππο.
Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου
Το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου είναι ανεξάρτητο από το 1815, μολονότι μέχρι το 1890 ήταν σε προσωπική ένωση με το Βασίλειο των Κάτω Χωρών. Σημερινός μονάρχης είναι ο μεγάλος Δούκας Ανρί του οίκου Νασσάου-Βάιλμπουργκ και διάδοχος ο γιος του Γκιγιώμ, και οι δύο αγαπητοί στους υπηκόους τους. Είναι μία από τις λιγότερο δαπανηρές μοναρχίες, με κόστος 12 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, ενώ οι κάτοικοι του Λουξεμβούργου μάλλον αδιαφορούν για το κόστος αυτό, καθώς έχουν το τρίτο στον κόσμο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Πριγκιπάτο του Μονακό
Το Πριγκιπάτο του Μονακό ιδρύθηκε το 1297, όταν ο Φραγκίσκος Γκριμάλντι, Γενοβέζος ηγέτης της παράταξης των Γουέλφων (υποστηρικτών του Πάπα στη διαμάχη του με τον Γερμανό Αυτοκράτορα), κατέλαβε το βράχο του Μονακό. Είναι μία από τις ακριβότερες μοναρχίες, με κόστος 54 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για τους περίπου 38.000 ιδιαίτερα πλούσιους πολίτες της, οι οποίοι πιθανότατα θεωρούν ότι το μικροέθνος τους δεν θα υπήρχε χωρίς την οικογένεια Γκριμάλντι. Άλλωστε, σύμφωνα με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, αν δεν υπάρχει διάδοχος του θρόνου από την οικογένεια Γκριμάλντι, το πριγκιπάτο θα προσαρτηθεί στη Γαλλία. Ο σημερινός πρίγκιπας Αλβέρτος Β΄ δεν θεωρείται ιδιαίτερα χαρισματικός, ενώ το όνομά του έχει εμπλακεί σε αρκετά σκάνδαλα. Ωστόσο, ως μονάρχης έχει ιδιαίτερα ενισχυμένες πολιτικές εξουσίες.
Βασίλειο της Νορβηγίας
Το Βασίλειο της Νορβηγίας ιδρύθηκε το 872 από τον βασιλιά Χάραλντ Χορφάγκρε, ήταν όμως για μεγάλα διαστήματα σε ένωση με γειτονικά βασίλεια: με τη Δανία από το 1536 μέχρι το 1814 και με τη Σουηδία από το 1814 μέχρι το 1905, όταν και δημιουργήθηκε η ανεξάρτητη Νορβηγία. Ο σημερινός μονάρχης Χάραλντ Ε΄ του οίκου Γκλύξμπουργκ-Νορβηγίας, ήδη στα 84 χρόνια του, θεωρείται ο «παππούς» του έθνους και είναι αρχηγός μιας μεγάλης βασιλικής οικογένειας, η οποία είναι από τις πιο δαπανηρές της Ευρώπης, με κόστος 49 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για τους Νορβηγούς πολίτες.
Βασίλειο της Σουηδίας
Το Βασίλειο της Σουηδίας ιδρύθηκε το 970 από τον βασιλιά Έρικ τον Νικηφόρο και είναι από τα αρχαιότερα και για πολλούς αιώνες ισχυρότερα βασίλεια στην Ευρώπη. Ο σημερινός μονάρχης Κάρολος ΙΣΤ΄ Γουσταύος του οίκου Μπερναντότ έχει εμπλακεί σε διάφορα σκάνδαλα και γενικά θεωρείται βαρετός και αδιάφορος, η διάδοχός του όμως πριγκίπισσα Βικτώρια είναι αισθητά πιο δημοφιλής. Γενικά οι Σουηδοί είναι σχετικά ικανοποιημένοι ή μάλλον απαθείς απέναντι στη βασιλική τους οικογένεια, η οποία είναι η τρίτη φθηνότερη στην Ευρώπη για τους φορολογούμενους πολίτες της, με κόστος 8 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Η επιβίωση του θεσμού της μοναρχίας μέχρι τις μέρες μας οφείλεται στις διαφορετικές πολιτικές διαδρομές που ακολούθησαν τα ευρωπαϊκά κράτη κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η θέση των μοναρχικών καθεστώτων στη σύγχρονη Ευρώπη βασίζεται στην καλή θέληση των υπηκόων τους, οι οποίοι καλούνται να κρίνουν αν ο θεσμός είναι ωφέλιμος για τη χώρα τους ή αν θα ήταν προτιμότερο να γίνει παρελθόν…
